تربیت در قرآن (دنیا محل سختی‌ها)

آیات ۱تا ۴ سوره بلد:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ / لَا أُقْسِمُ بِهَٰذَا الْبَلَدِ ﴿١﴾ وَأَنْتَ حِلٌّ بِهَٰذَا الْبَلَدِ ﴿٢﴾  وَوَالِدٍ وَمَا وَلَدَ ﴿٣﴾  لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِی کَبَدٍ ﴿۴﴾

به نام خدا که رحمتش بی‌اندازه است و مهربانی‌اش همیشگی  /  قسم می خورم به این شهر (۱)  در حالی که تو در آن جای داری (۲) و سوگند به پدر و آنچه زاده است؛ (۳) همانا ما انسان را در رنج و زحمت آفریدیم. (۴)

 انسان را در رنج آفریدیم

دنیا محل رو به رو شدن انسان با سختی‌هاست. بدون تردید راه رشد انسان از میان سختی‌ها عبور می‌کند ما این آیات را به عنوان شاهدی بر این مدعا آورده‌ایم. سوگند به این شهر و حال آن که تو در این شهر جای داری و سوگند به پدری [ چنان] و آن کسی را که به وجود آورد به راستی که انسان را در رنج آفریدیم.

سختی‌های انتخابی

انتخاب برخی از سختی‌هایی که در دنیا با آن مواجه می‌شویم، با ما نیست، مثل سختی از دست دادن یکی از نزدیکان؛ اما برخی از سختی‌ها را خودمان باید انتخاب کنیم، مثل سختی کار کردن. تحمل هر دو نوع این سختی‌ها در ساخته شدن انسان و رشد او مؤثر است؛ اما نکته قابل توجهی در این میان وجود دارد که به موضوع دنیای بازی‌های رایانه‌ای مربوط می‌شود. کسانی که در انتخاب سختی‌ها آسان‌ترین‌ها را انتخاب می‌کنند توانمندی روحشان در حد پایین باقی می‌ماند. در این صورت آستانه تحمل آنان در برابر سختی‌هایی که انتخابی نیست، به شدت کاهش می‌یابد.

بازی‌های رایانه‌ای

کودکانی که در دنیای مجازی غوطه می‌خورند برداشت صحیحی از واقعیات دنیای اطرافشان ندارند. سختی از نگاه آنان همان مشکلاتی است که در مسیر بازی وجود دارد. انتخاب سخت‌ترها هم یعنی انتخاب بازی‌های سخت‌تر. چنین کودکانی انتظار مقابله با سختی‌هایی را که به صورت طبیعی در دنیای واقعی وجود دارد و انتخابی هم نیست ندارند. برای کسانی که در دنیای مجازی بزرگ می‌شوند آسان‌های دنیای واقعی سخت است. نتیجه آن نگاه به سختی و این انتخاب در دنیای واقعی تنبل شدن است.

یکی از افات سبک تربیت در دوران مدرن

یکی از افات سبک تربیت در دوران مدرن تنبل پروری است. بسیاری از ابزاری که ما در طول شبانه روز از آن استفاده می‌کنیم روحیه کسالت و تنبلی را در ما تقویت می‌کند. با توضیحات گذشته معلوم می‌شود که آنس با بازی‌های رایانه‌ای، موجب تنبل شدن فرزندان ماست. وقتی بچه هیجان مورد نیاز خود را بدون حرکت و تنها با تکان دادن انگشتان دست کسب می‌کند، آرام آرام انگیزه‌اش برای کارهای حرکتی، کم می‌شود و حضور تنبلی در روحیه او پیدا می‌شود. حالا مگر می‌شود به این راحتی از کنار تنبلی گذشت؟ فردی که تنبل است انگیزه و اراده‌ای برای انجام کار ندارد.

چند حدیث ارزشمند

امام صادق علیه السلام فرمودند: «عَدُوُّ العَمَل الکَسَلُ» (الکافی، ج ۵، ص ۸۵).
تنبلی دشمن عمل است.

امام باقر علیه السلام نیز فرمودند: « إِیَّاکَ وَالکَسَلَ وَالضَّجَرَ فَإِنَّهُما مِفتاحُ کُلِّ شَرٍ، مَن کَسِلَ لَم یُؤَدِّ حَقًّا وَمَن ضَجِرَ لَم یَصبِر عَلى حَقِّ» (تحف العقول، ص ۲۹۵).
از تنبلی و بی‌حوصلگی بپرهیز؛ زیرا این دو کلید هر بدی‌اند کسی که تنبل است، حقی را ادا نمی‌کند و کسی که بی‌حوصله است توان صبر کردن بر حق را ندارد.

آسیب ،تنبلی تنها یک آسیب معنوی نیست. انسان تنبل دنیای خوبی هم نخواهد داشت.

امام باقر علیه السلام فرمودند: «الکَسَلُ یُضِرُّ بِالدِّینِ وَالدُّنیا» (همان ، ص ۳۰۰).
تنبلی به دین و دنیا آسیب می‌زند.
دین و دنیای فرزندانمان

ما اگر تنها به فکر دنیای فرزندان خودمان هم باشیم نباید با تنبل بودن آنها کنار بیاییم. دین مداری هم برای خودش سختی‌هایی دارد که انسان‌های تنبل نمی‌توانند به آن تن بدهند. گاهی ما به خاطر تنبلی فرزندانمان در انجام برخی از امور عبادی و دینی فشارهایی بر آنان می‌آوریم؛ ولی غافلیم از این که خودمان با روشی که در تربیت آنان به کار برده ایم آنها را تنبل بار آورده ایم. فرزندانی که در کارهای دنیایی تنبلی می‌کنند، در امور دینی هم تنبل خواهند شد.

تنبلی در کار دنیا

امام باقر علیه السلام فرمودند: «إِنِّى لابغِضُ الرَّجُلَ أَن یَکونَ کَسلانَ عَن أَمرِ دُنیاهُ وَ مَن کَسِلَ عَن أَمرِدُنیاهُ فَهُوَ عَن أَمْرِ آخِرَتِهِ أَکسَلُ» (الکافی، ج ۵، ص ۸۵).
من نفرت دارم از مردی که در کار دنیایش تنبل باشد. هر که در کار دنیای خویش تنبل باشد، در کار اخرتش تنبل‌تر است.
از نگاه من و شما شاید خواندن هفده رکعت نماز در طول روز کاری نداشته باشد؛ اما از نگاه کسی که برای انجام برخی از کارهای معمولی و ضروری خودش هم حال و حوصله ندارد، نمی‌شود توقع داشت که در هنگام نماز صبح بلند شود وضویی بگیرد و نمازی بخواند. کسی که می‌داند باید نماز بخواند، اما در خواندن آن تنبلی می‌کند نمی‌تواند در راه رسیدن به هدف آفرینش از عمر خود استفاده کند.

به انسان تنبل تکیه نکن

امام صادق علیه السلام فرمودند: «مَن کَسِلَ عَن طهورِهِ وَ صَلاتِهِ فَلَیسَ فِیهِ خَیرٌ لِأَمْرِ آخِرَتِهِ وَ مَن کَسِلَ عَمّا یُصلِحُ بِهِ أمْرَ مَعِیشَتِهِ فَلَیسَ فِیهِ خَیْرٌ لِأَمْرِ دُنیاهُ» (همان).
هر که در طهارت و نماز خود تنبلی کند در کار آخرتش خیری در او نیست و هر که در آنچه امور زندگی او را سامان می‌دهد تنبلی کند، در کار دنیایی‌اش خیری در او نیست.
انسان‌های تنبل در زندگی هم نمی‌توانند تکیه گاه همسرشان باشند. برای همین هم از یاری جستن و تکیه کردن بر انسان تنبل، نهی شده است.

امام صادق علیه السلام فرمودند: «لَا تَستَعِن بِکَسلانَ» (همان)
از آدم تنبل کمک نگیر.
امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمودند: «لَا تَتَّکِل فى أُمورکَ عَلَى کَسلانَ» (عیون الحکم والمواعظ ، ص ۵۱۸)

در کارهای خود به انسان تنبل تکیه نکن.

منبع:

جلد ششم کتاب من دیگر ما

مطالب مرتبط:

تربیت در قرآن (قتل فرزندان)

تربیت در قرآن (ملاک برتری)

تربیت در قرآن (رازداری)