مساله ولایتعهدی امام رضا علیه السلام

سوال

چرا امام رضا علیه السلام مساله ولایتعهدی را پذیرفتند؟

«امام رضا علیه السلام فرمودند:

آیا پیغمبران شأنشان بالاتر است یا اوصیاء پیغمبران؟ گفتند: پیغمبران.

فرمودند: یک پادشاه مشرک بدتر است یا یک پادشاه مسلمان فاسق؟ گفتند: پادشاه مشرک.
فرمودند: آن کسی که همکاری را با تقاضا بکند بالاتر است یا کسی که به زور به او تحمیل کنند؟ گفتند: آن کسی که با تقاضا بکند.

فرمودند: یوسف صدیق پیغمبر است، عزیز مصر کافر و مشرک بود، و یوسف خودش تقاضا کرد که: «اجْعَلْنی عَلی‏ خَزائِنِ الْارْضِ انّی حَفیظٌ عَلیمٌ»‏ (سوره یوسف/ آیه۵۵)؛ چون می‌خواست پستی را اشغال کند که از آن پست حسن استفاده کند. تازه عزیز مصر کافر بود، مأمون مسلمان فاسقی است؛ یوسف پیغمبر بود، من وصی پیغمبر هستم؛ او پیشنهاد کرد و مرا مجبور کردند. صرف این قضیه که نمی‌شود مورد ایراد واقع شود.»

توضیح شهید مطهری

حال، حضرت موسی بن جعفری که صفوان جمّال را که صرفاً همکاری می‌کند و وجودش فقط به نفع آنهاست شدید منع می‌کند و می‌فرماید: چرا تو شترهایت را به هارون اجاره می‌دهی، علی بن یقطین را که محرمانه با او سَر و سرّی دارد و شیعه است و تشیع خودش را کتمان می‌کند تشویق می‌‏نماید که حتما در این دستگاه باش، ولی کتمان کن و کسی نفهمد که تو شیعه هستی؛ وضو را مطابق وضوی آنها بگیر، نماز را مطابق نماز آنها بخوان؛ تشیع خودت را به اشدّ مراتب مخفی کن، اما در دستگاه آنها باش که بتوانی کار بکنی.
این همان چیزی است که همه منطق‌ها اجازه می‌دهد. هر آدم با مسلکی به افراد خودش اجازه می‌دهد که با حفظ مسلک خود و به شرط اینکه هدف، کار برای مسلک خود باشد نه برای طرف، [وارد دستگاه دشمن شوند] یعنی آن دستگاه را استخدام کنند برای هدف خودشان. نه دستگاه، آنها را استخدام کرده باشد برای هدف خود. شکلش فرق می‌کند؛ یکی جزء دستگاه است، نیروی او صرف منافع دستگاه می‌شود، و یکی جزءِ دستگاه است، نیروی دستگاه را در جهت مصالح و منافع آن هدف و ایده‌‏ای که خودش دارد استخدام می‌کند.

تعصب و جمود 

به نظر من اگر کسی بگوید این مقدار هم نباید باشد، این یک تعصب و یک جمود بی جهت است. همه ائمه این‏جور بودند که از یک طرف، شدید همکاری با دستگاه خلفای بنی امیه و بنی العباس را نهی می‌کردند و هر کسی که عذر می‌آورد که آقا بالاخره ما نکنیم کس دیگر می‌کند، می‌گفتند همه نکنند، این که عذر نشد. وقتی هیچ کس نکند کار آنها فلج می‌شود. و از طرف دیگر افرادی را که آنچنان مسلکی بودند که وقتی در دستگاه خلفای اموی یا عباسی بودند درواقع دستگاه را برای هدف خودشان استخدام می‌کردند تشویق می‌کردند چه تشویقی! مثل همین «علی بن یقطین» یا «اسماعیل بن بزیع»؛ و روایاتی که ما در مدح و ستایش چنین کسانی داریم حیرت‌آور است، یعنی اینها را در ردیف اولیاء الله درجه اول معرفی کرده‌اند. روایاتش را شیخ انصاری در مکاسب در مسئله‌ «ولایت جائر» نقل کرده است.

منبع:

کتاب سیری در سیره ائمه اطهار شهید مطهری