نحوه تدبر در قرآن

سوال

در ماه بهار قرآن چکار کنیم که بهترین بهره را از قرآن ببریم؟ بهترین راه درک آیات قرآن چیست؟

پاسخ استاد طاهرزاده

قرآن طوری است که اگر از طریق قلب به حقیقت آن منتقل نشویم نتوانسته‌ایم بهره‌ی اصلی را به‌دست آوریم. وقتى خداوند می‌فرماید: «اِنّا اَنْزَلْناهُ فى لَیْلَهِ الْقَدْرِ * وَ ما اَدْریک ما لَیْلَهُ الْقَدْرِ * لَیلَهُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْر *…» ما این قرآن را در شب قدر نازل کردیم، چه اندازه عظمت شب قدر را درک کردی، شب قدر از هزار ماه بهتر است… می‌خواهد ما را دعوت کند که در شب قدر قلب خود را آماده‌ی درک حقیقت نوری قرآن بنمائیم. چون ملائکه و روح بر هر قلبی نازل نمی‌شوند.

قلبی که محل نزول قرآن است

مگر غیر از این است که اگر قلبِ ما محل نزول قرآن شود قلبی خواهد بود که با نظر به ظاهر هر آیه‌ای به حقیقت غیبی آن آیه منتقل می‌شود، مگر این آیات از عالم معنا نازل نشده است؟ همه بحمدالله اعتقاد دارید این آیات از حق صادر شده و مقام جبرائیل مقام نزول آن آیات بر قلب مبارک پیامبر صلی الله علیه و آله خدا است که می‌فرماید:

«وَإِنَّهُ لَتَنزِیلُ رَبِّ الْعَالَمِینَ * نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ * عَلَى قَلْبِک لِتَکونَ مِنَ الْمُنذِرِینَ»( سوره‌ی شعرا، آیات ۱۹۲ و ۱۹۳ و ۱۹۴٫) آن قرآن، نازل شده‌ است از طرف پروردگار عالم، روح الامین در همین رابطه آن را بر قلب تو نازل کرده تا مردم را از انحرافات باز داری.

قرآن را با قلبتان بفهمید

قلب رسول خدا صلی الله علیه و آله محل درک قرآن است. کسى هم که سوره‌ی قدر را با قلبش بخواند، قلبش منور به نور سوره‌ی قدر خواهد شد و در چنین حالتى قلب او به قلب مبارک پیامبر صلی الله علیه و آله نزدیک شده است. همه جاى قرآن همین خاصیت را دارد.

منتها مهم آن است که انسان، قرآن را با قلبش بفهمد و متوجه‌ی جنبه‌ی عرشی و باطنی آن باشد، وگرنه به صِرف خواندنِ آیات بدون تدبّر، مقصد اصلی قرآن برآورده نمی‌شود. در روایات هم که آمده است: «لَا خَیْرَ فِی قِرَاءَهٍ لَیْسَ فِیهَا تَدَبُّرٌ» (معانی الأخبار، ص ۲۲۶) هیچ خیرى در قرائتى که در آن تدبر نیست وجود ندارد.

تدبر در قرآن

تدبر به این معنا است که از ظاهر متوجه پشت و باطن آن شویم. این ذکر «صَدَقَ اللّهُ العَلِىُّ الْعَظیم» که بعد از خواندن قرآن می‌گویید یعنى تصدیق می‌کنیم که خدا راست گفته است و این تصدیق هم به وسیله‌ی قلب صورت می‌‏گیرد.

فشار قلب برای تدبر در آیات

البته واضح است که این‌گونه قرآن‌خواندن مشکل است. چه بسا در ابتدا، قلب تمرکز پیدا نکند و دائم حواس انسان پرت شود. بعد از پرت‌نشدن حواس نیز مطلب را به راحتی نمی‌‏پذیرد، قلبِ انسان جهت تدبر در فشار قرار می‌گیرد. گاهی اوقات درک یک آیه براى قلب از کوه‌کندن سخت‌‏تر است.

به طورى که انسان حاضر است شصت بار آیه‌ای را تکرار کند اما یک بار با قلبش در آیه حاضر نشود. براى همین هم هرکسی زیر بار این نوع ورود در قرآن نمی‌‏رود.

رفع مشکل سختی تدبر در قرآن

برای رفع این مشکل توصیه کرده‏‌اند اذکار را زیاد تکرار کنید تا کم‏کم قلبتان آن اذکار را بفهمد و بپذیرد. در ابتدا وقتی ذکری را بر زبان می‌آورید، فقط زبان می‌گوید ولی قلب به دنبال توجهات خودش است. چون تحمل تدبر و نظر به جنبه‌ی باطنی آیه را ندارد اما اگر کار را ادامه دهید و نظر قلب را متوجه جنبه‌های باطنی آیه بکنید؛ کم‏کم قلب قدرت تحمل پیدا می‌کند. و إن‌شاءاللّه‏ به لطف خدا نور آیات را می‌‏پذیرد.

قلب پیامبر محل نزول قرآن

آن‌وقت است که درمی‌یابد حقیقتاً قلبِ پیامبرصلی الله علیه و آله این قرآن را دریافت کرده است. عرض کردم خود قرآن می‌فرماید این قرآن را «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الاَمینَ عَلى قَلْبِک لِتَکونَ مِنَ الْمُنْذِرینَ»( سوره‌ی شعراء، آیه‌ی ۱۹۵)  جبرئیل به قلب تو نازل کرد تا بشریت را از انحرافات باز داری و متذکر آثار سوء انحرافات‌شان بکنی.

قلب قرآنی

پس قلب پیامبرصلی الله علیه و آله منور به نور قرآن است و به این ترتیب هرکس به هر اندازه‏اى که با قلبش قرآن بخواند به همان اندازه به قلب مبارک پیامبرصلی الله علیه و آله نزدیک شده. به عبارت دیگر به همان اندازه داراى قلبى قرآنى شده است. إن‌شاءاللّه‏ جبرائیل هم لطف می‌‏کند و تأثیر مىی‌گذارد. ما تنها در این مورد به لطف خدا امید داریم. حال ببینید قرآن را چگونه می‌‏خوانید.

برخور شایسته با قرآن

خدا شهید مطهرى را رحمت کند. ایشان در یک صحبتى ‌در اواخر عمر می‌فرمودند: «خدا مى‏داند اخیرا قرآن را که مى‏خوانم طور دیگرى مى‏فهمم.» کسى که زحمت بکشد إن‌شاءاللّه‏ به لطف خدا چنین فهم و شعورى پیدا می‌‏کند که مرحوم شهید مطهری پیدا کردند.

اما چه موقع انسان با قرآن چنین برخوردى ى‏‌کند؟ وقتى که بداند قرآن، کلام یک انسان عادى نیست. بلکه قرآن صورت اسرار عالم عرش و کرسی است. در این صورت است که برخورد او با قرآن، برخوردى شایسته مىی‌شود. جلدش را می‌‏بوسد، خطش را به امید ثواب نگاه مى‏‌کند ولی متوجه وجه باطنی آن نیز هست. وقتى انسان مقام قرآن را درست تشخیص داد، قرآن غذاى قلبش مى‌‏شود و زندگى‏اش را دگرگون می‌‏کند.

منبع

کتاب فرزندم، این چنین باید بود