مسجد و مدرسه علمیه رکن الملک، یکی از مساجد تاریخی اصفهان واقع در خیابان فیض در ابتدای تخت فولاد و جنب تکیه آیهالله حاج محمدجعفر حاجی آباده‌ای توسط میرزا سلیمان خان رکن‌الملک شیرازی در اوایل قرن ۱۴ هجری ساخته شده است و به جرأت می‌توان گفت نخستین عمارت باشکوه تخت فولاد محسوب می‌شود.
رکن‌الملک این مسجد را برای اقامۀ نماز و برگزاری دعای کمیل آیهالله العظمی حاج شیخ محمدرضا کلباسی اشتری احداث نمود و پس از استقبال پرشور مردم اصفهان از دعای کمیل ایشان، مصمّم به تکمیل این بنا گردید و با ساخت گنبد و صحن بزرگ مسجد و حجرات اطراف آن، ساخت مسجد را به اتمام رساند و نام آن را مسجدالاقصی نهاد.
این مسجد تاریخی با ساختمان آجری و گنبد فیروزه‌ای همواره در تخت فولاد جلب نظر می‌نماید و در کنار سایر آثار بناهای مذهبی، مثل نگینی در تخت فولاد می‌درخشد.
مسجد رکن‌الملک از سمت شرق به خیابان فیض، از غرب به منازل مسکونی، از جنوب به کوچه تکیه میرفندرسکی، از شمال به باغ والهیه و از جنوب شرق به تکیه آباده‌ای می‌رسد.
بنای مسجد تماماً از آجرهای چهارگوش ۲۲ در ۲۲ سانتی‌متری و به سبک عالی بناشده که ساخت آن چندین سال به طول انجامیده و نقشه آن برگرفته از مسجد حکیم و مسجد سید اصفهان می‌باشد.
ارتفاع این بنا حدوداً ۸۰ سانتی‌متر پایین‌تر از سطح خیابان است و در مقابل پیاده‌رویی با عرض ۴ متر وجود دارد. این مسجد دارای ۲ در و سردر ورودی می‌باشد که از شکوه خاصی برخوردار هستند و به زیبایی تمام با کاشی‌های هفت‌رنگ و ظریف و انواع نقوش گل‌های فرح‌بخش کاشی‌کاری شده‌اند.
سر در اصلی حدود ۹ متر از بر خیابان را شامل می‌شود که با ۴ پله ۲۰ سانتی‌متری با خیابان ارتباط دارد. کف ورودی و راه‌پله آن با سنگ‌های تیشه‌ای فرش شده است. در بدنه پیاده‌رو به متراژ ۳ متر از هر طرف آن کاشی‌کاری نمایان است و در قسمت وسط یک طاق قوسی، یک در ورودی چوبی و دو سکو در طرفین آن قرار دارد. در تزئینات کاشی‌کاری سردر اشکالی از قبیل: گل، طرح‌های اسلیمی و اشعار شاعران، آیات قرآن کریم دیده می‌شود.
بــر روی این طاق قوسـی درقسمت بام سردر یک بنای چوبــی قـرار دارد که به آن گلدسته می‌گویند و جایگاه موذن برای اعلان اذان بوده است. روی این گلدسته به شکل هرم با کاشی‌کاری فیـروزه‌ای یک دست پوشیـده است که بر روی سقف چوبـی مربــــع شکل آن واقع‌شـده است. این بنـا شامـل تزئیناتـی ازجملـه کنـده‌کـاری چوب و خاتم‌کاری می‌باشد.
بعد از عبور از سردر اصلی مسجد، صحن کوچک مسجد با حجره‌هایی دورتادور قرار دارد.
در ضلع جنوب این صحن سر دری قرار دارد که ورودی آب‌انبار معروف مسجد است. سنگی که بر دیوار آب‌انبار نصب‌شده و با خط نستعلیق برجسته طی اشعاری ماده تاریخ اتمام آب‌انبار را سال ۱۳۲۱ هجری قمری ذکر کرده است.
در بخش دیگری از صحن کوچک، مقبره‌ای قرار دارد که در آن آیات عظام حاج شیخ اسماعیل، حاج شیخ صدرالدین و حاج شیخ فخرالدین کلباسی به خاک سپرده شده‌اند که در ادامه به مختصری از احوالات علمای خاندان کلباسی اشاره خواهد شد.
در انتهای صحن کوچک سردری زیبا مشاهده می‌شود که کتیبه‌ای موجود است که برروی کاشی‌های لاجوردی آن با خط سفید و به قلم سیدهاشم طوبی اشعاری به سال ۱۳۲۰ هجری قمری نوشته شده است. از جمله جذابیت‌های سردر دو تصویر نقاشی شده از رکن‌الملک است که در دو جرز دو طرف سردر ورودی بر روی کاشی به چشم می‌خورند.
بعد از عبور از سردر یک دالانی صحن کوچک را به صحن بزرگ‌تر مسجد متصل می‌نماید. در همین دالان حجره‌ایی وجود دارد که محل آرامگاه میرزا سلیمان خان رکن‌الملک شیرازی به همراه همسرش می‌باشد که با اشعار ایشان زینت داده شده است. سردر مقبره مرحوم رکن‌الملک، ماده تاریخ درگذشت وی بر روی کاشی معرق در سال ۱۳۹۱ قمری تزئین شده است.
با ورود به صحن با شکوه مسجد، گنبدبزرگ فیروزه‌ای و صحنی چهار ایوانه در برابر چشم بیننده ظاهر می‌شود که حوضی زیبا با فواره در میان آن قرار گرفته است. صحن مستطیلی شکل مسجد تماماً با تخته سنگ‌های تیشه‌ای بزرگ مفروش شده و در دو طرف آن رواق‌ها قرار دارند. دورتادور دیواره مسجد نیز با کتیبه‌هایی از اشعار میرزا سلیمان خان رکن‌الملک در ترکیبی با اسماء الهی تزئین گردیده است.
ایوان بزرگ شمالی با کاشی‌های خشت هفت‌رنگ و نقوش زیبا و حیرت‌انگیز اسلیمی آراسته شده است. بر بلندای ایوان، کتیبه‌ای از آیات قرآن با خط ثلث بر روی زمینه لاجوردی کتابت شده است. در اضلاع شرقی و غربی مسجد نیز دو ایوان کوچک احداث شده است. این دو ایوان کوچک با تزئینات ساده بی‌پیرایه آجرکاری به زیبایی آراسته شده‌اند.
بزرگ‌ترین ایوان مسجد با نقوش زیبای اسلیمی در ضلع جنوبی مسجد قرار گرفته و در سال‌های اخیر محراب بسیار زیبایی در سمت راست آن ساخته شده است که زیبایی آن را دوچندان کرده است. گنبدی بزرگ با کاشی‌های معقّلی نیز بر فراز این ایوان قرار دارد. کاشی‌های کارشده بر روی گنبد به شکل مستطیل‌های کوچک است که روی یکدیگر کار گذاشته شده‌اند. در قسمت ساق گنبد یک استوانه قرار دارد که دارای ۸ پنجره یا گشودگی است که به فضای داخل گنبد راه دارد و فقط با یک ردیف کاشی‌کاری مشبک به‌صورت تزئینی بسیار زیبا پوشیده شده است.
از جمله ویژگی‌های قابل توجه این مسجد، برخوردار بودن از شبستان زمستانی و نمازخانه زیر گنبد تابستانی است. شبستان زمستانی که به‌صورت ستون‌دار ساخته شده، در سمت غرب صحن مسجد و حدود پنجاه سانتی‌متر از سطح مسجد پایین‌تر قرار گرفته است و این مسئله به خاطر گرم‌تر نگه‌داشتن شبستان در فصل زمستان می‌باشد. در شبستان زمستانی مسجد مجموعاً ۱۴ ستون سنگی به ارتفاع ۱۸۰ سانتی‌متر به‌صورت چهار گوش به عرض هر ضلع چهل سانتی‌متر ساخته شده و پایه‌ی طاق‌های جناقی و گنبدهای کوچک بر روی این ستون‌ها استوار شده است. بین هر ستون در بالای سرستون یک تیر چوبی به صورت افقی قرار داده شده است که به گونه‌ای موجب استحکام طاق‌ها می‌شود. در بالای هر کدام از گنبدهای شبستان یک روزنه در نظر گرفته شده که در بالای آن‌ها با سنگ مرمر یا نورگیر شیشه‌ای مسدود شده و به‌صورت نورگیر درآمده‌اند. این شبستان از سمت محراب قدیمی در سال ۱۳۷۸ شمسی به شکل طاق و چشمه شبیه قسمت قدیمی، توسعه یافته است و البته سقف‌ها بر روی ستون‌های آجری استوار شده تا از قسمت قدیمی متمایز باشد. این شبستان دارای دو محراب است که با نقوش سنتی بر روی کاشی‌های هفت رنگ اجراشده است. محراب قدیمی در سال ۱۳۱۸ قمری و محراب جدید در سال ۱۴۱۸ قمری همزمان با توسعه شبستان احداث گردیده است.
پس از احداث شبستان مسجد در سال ۱۳۱۸ قمری و برگزاری مراسم احیاء و دعای کمیل، بسیاری از مردم در شب‌های جمعه‌ی فصل تابستان بر روی بام شبستان بیتوته کرده و از مناجات سحری دعای کمیل بهره می‌بردند.
پس از تبعید آیهالله العظمی حاج شیخ محمدرضا کلباسی توسط رژیم شاهنشاهی به مشهد مقدس، بام مسجد بلا استفاده ماند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با حضور نواده‌ی ایشان آیهالله احمد کلباسی دعای کمیل دوباره رونق خاصی گرفت؛ به گونه‌ای که دیگر مسجد گنجایش عبادت کنندگان را نداشت. به دنبال این حضور مردم، پشت بام مسجد مورد مرمت اساسی قرار گرفت و برای اقامه نماز محرابی بر اساس طرح و نقش قاجاری بر روی آن احداث گردید.
شبستان تابستانی مسجد با گنبد مرکزی و گنبد خانه‌های جانبی نیز در ضلع جنوبی قرار گرفته و گنبد اصلی بر فراز چهارستون سنگـی حجـاری‌شده بر روی شبستان استوار شده است.
دورتادور گنبد را کتیبه‌ای مدور با مضامین آیات الهی سوره اسراء فرا گرفته است.
در این شبستان دو محراب بسیار زیبا و شکوهمند به چشم میخورد که با کاشی‌های هفت رنگ آراسته شده‌اند. یکی از محراب‌ها قدیمی و مربوط به دوره قاجار و دیگری نوساز و در سال ۱۳۸۸ شمسی به بنای مسجد افزوده شده است.
محراب قدیمی در فضای گنبد اصلی واقع شده و بر روی کاشی‌های مربع در وسط محراب عبارت بسم‌الله الرحمن الرحیم به‌صورت نستعلیق بر آن نقش بسته است. محراب جدید نیز بر اساس طراحی معماری قاجاری توسط آیهالله کلباسی اشتری در رواق سمت راست گنبد احداث گردیده و در دو طرف محراب دو ستون سنگی حجاری‌شده قرار داده شده است.
هنرمندان طراح نقوش به کار رفته در مسجد رکن‌الملک، در حد امکان در هر فضایی و هر شکلی طرحی جدید خلق کرده‌اند که باعث زیباتر شدن اثر گردیده است.مسجد رکن‌الملک اصفهان به لحاظ در بر داشتن نمونه‌های بدیع و جالب معماری و هم‌چنین وجود خط ثلث و نستعلیق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علاوه بر این مسجد و مدرسه بیانگر دل‌بستگی و لطافت روحی رکن‌الملک به علم و دانش و شعر و ادب بوده است.
ثبت دیدگاه