مالک بن یغوث نخعی معروف به مالک اشتر از شاخه ی نخع و از قبیله مذحج و اهالی یمن و از فرماندهان نظامی و بزرگ و از دلاوران شجاع و از یاران خاص امیر المومنین علیه‌السلام بود. مالک قبل از بعثت رسول اکرم متولد شده بود، ولی از زندگی وی قبل از ورود نمایندگان پیامبر به یمن اطلاعی در دست نیست.

زندگینامه مالک اشتر نخعی

مالک اشتر نخعی در زمان پيامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ايمان آوردند و به درجه ای از ایمان رسیدند که صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم دربارۀ ایشان فرمودند: «او حقيقتاً مؤمن است^۱».

جناب مالک اشتر از زمانی که مسلمان شدند بر طبق سنت نبوی و سیرۀ علوی عمل می نمودند، پس از رحلت جانگداز پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم حتی یک لحظه دست از دامان اهل بیت علیهم‌السلام نکشیدند لذا در دوران خلفا، به ظلم و ستم آنان اعتراض داشتند.

مالک در جنگ با کفار شرکت میکرد و در واقعه ی یرموک حاضر بود وچشمش در این واقعه پاره شد. و به همین علت ایشان را اشتر(کسی که پلک چشمش برگشته) می گفتند.

در زمان خلیفه سوم با بالا گرفتن اعتراض صحابه، جناب مالک مورد غضب خلیفه سوم قرار گرفتند و به شام تبعيد شدند. معاويه هم که تاب افشاگری های ایشان را  نداشت، وی را از دمشق اخراج کرد.

جناب مالک سرانجام رهبر گروهی از صحابه و تابعين گرديدند و در برابر ستم‌های زمان خليفه سوم دست به قيام زدند و همچون مسلمانان فراوانی که از کوفه و بصره و مصر به نشانه اعتراض به مدينه آمدند، وارد مدينه شدند.

 اقدامات مالک اشتر

بعد از کشته شدن خليفه به دست مردم، جناب مالک اشتر امت را به بيعت با امير مؤمنان علیه‌السلام فراخواندند. خود نيز بيعتی راستين کردند و در همه حوادث و رويدادهای مهم دوران حکومت حضرت علی علیه‌السلام نقشی بارز داشتند.

اقدامات شجاعانه ایشان در جنگ جمل و صفين و نهروان، از ایشان قهرمانی تاريخی ساخت که برای هميشه آوازه‌ شان جاودان خواهد ماند.

اگر چه اخلاق کريمه و حلم و زهد و تواضع ایشان نيز زبانزد تاريخ‌نگاران است.

در ماجرای قرآن بر نیزه کردن دشمن، اصرار بر ادامه جنگ تا شکست معاویه و یارانش داشتند. پس از پذیرش حکمیّت تحمیلی، امام علی علیه‌السلام ایشان را به عنوان نماینده خود در مقابل حزب فتنه منصوب کردند که با مخالفت شدید خوارج مواجه گردید، سپس امام علیه السلام جناب مالک را به عنوان ناظر بر جریان حکمیّت گماشتند. گرچه تلاش های ایشان در مسیر حکمیّت به نتیجه نرسید و ابو موسی اشعری در دام دشمن افتاد.

حضرت علي علیه‌السلام در زمان حيات مالک اشتر به ایشان فرمودند: تو امین‌ترین ومورد اعتمادترین اصحاب من و ناصحترین و خوش فکرترین آنها نزد من هستی.^۲

شخصیت شناسی مالک از منظر امام علی علیه السلام

مولای متقیان علیه السلام در نامه ای^۳ که برای معرفی جناب مالک به مردم مصر ارسال کردند چنین می فرمایند: «من بنده‏ ای از بندگان خدا را به سوى شما فرستادم كه در روزهاى بيم نخوابد و در ساعت هاى ترس از دشمن روى برنتابد. بر بدكاران، از آتش سوزان تندتر بود. او مالک پسر حارث مذحجى است.

آنجا كه حق بود سخن او را بشنويد، و او را فرمان بريد كه او شمشيرى از شمشيرهاى خداست. نه تيزى آن كند شود و نه ضربت آن بی اثر بود. اگر شما را فرمان سفر دهد كوچ كنيد و اگر گويد بايستيد بر جاى مانيد كه او جز به فرمان من نه بر كارى دليرى كند و نه بازايستد و نه پس آيد و نه پيش رود. من در فرستادن او، شما را بر خود ترجیح دادم چون او را خيرخواه شما ديدم و سرسختى او را برابر دشمنانتان پسنديدم».

امير مؤمنان علیه‌السلام با دادن عهدنامه ای که نخستين آيين‌نامه حکمرانی در اسلام است، ایشان را روانه سرزمين مصر کردند. امام در پايان عهدنامه، برای خود و جناب مالک عاقبت به خيری و شهادت را آرزو کرده است. آنجا که می فرمايند: «و اَن يَختِمَ لي و لکَ بالسَّعادة و الشهاده»^۴.

 شهادت مالک اشترنخعی

اين دعا در حق جناب مالک به زودی  مستجاب شد و ایشان در ۲۹رجب سال ۳۹ هجری قمری، در منطقۀ قُلزُم، به زهر جفای معاويه به شهادت رسيدند. خبر شهادت جناب مالک اشتر، امام علی علیه‌السلام را به شدت اندوهگين کرد و در حالی که اشک از ديدگان حضرت سرازير بود، فرمودند:

خدا مالک را بیامرزد! اگر کوه مى بود، قلّه اى دست نیافتنى و دور و بلند مى نمود! و اگر سنگ مى بود، صخره اى سخت مى نمود!آفرین بر مالک! مالک که بود؟! آیا زنان، مانند مالک را مى زایند؟! آیا در روزگار ما چون مالک هست؟^۵

و باز گفته‌اند که امام، بعد از مرگ مالک، چنین گفتند:«خدا رحمت کند مالک را، او برایم چنان بود که من برای رسول خدا صلی الله علیه و آله بودم».^۶

مرقد ایشان در شهر«قَلَج» مصر دارای گنبد و بارگاه است.

نمایی از آرامگاه مالک اشتر نخعی در مصر

 فرزندان مالک اشتر

جناب مالک اشتر دو فرزند پسر داشتند.‌ یکی به نام اسحاق و دیگری به نام ابراهیم! اسحاق از یاران امام حسین علیه السلام در کربلا بود و در رکاب سیدالشهداء علیه‌السلام به شهادت رسید.

ابراهیم در قیام خون‌خواهانه مختار ثقفی شرکت داشت! و به عنوان فرمانده سپاه، او به بهترین وجه ایفای نقش کرد و بسیاری از قاتلان امام حسین علیه‌السلام از جمله ابن زیاد را به سزای عمل ننگین‌شان رساند.

از ابراهیم نیز پنج فرزند در کتاب های تاریخ یاد شده است: نعمان، مالک، محمد، قاسم و خولان. از میان فرزندان ابراهیم، محمد و قاسم از راویان حدیث بوده‌اند.

 مالک اشتر نخعی و جمعی از صحابه در  اصفهان

از افتخاراتی که برای اصفهان ذکر شده، ورود مالک اشتر نخغی و همچنین جمعی از صحابه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‎وآله‌وسلم به این شهر می‌باشد.

احتمال دارد که مالک اشترنخعی؛ در یک مأموریت خاص از طرف امام علی علیه‌السلام سفری به اصفهان داشته اند.
حافظ ابونعیم در کتاب ذکر اخبار بأصبهان می‌نویسد:«مالک الاشتر بن الحارث بن النخع، کان بأصبهان ایام علی بن ابی‌طالب، فیما ذکر عن عمیر بن سعید، قال: دخلت علی الاشتر بأصبهان فی أناس من النخع نعوده
مالک اشتر نخعی در ایام خلافت امیرالمؤمنین علی علیه السلام مدتی در اصفهان بوده و شخصی به نام عمیر بن سعید بر او وارد شده است در حالی ‌که جمعی از قبیله نخع همراه او بوده‌اند».

مالک اشتر نخعی جد علامه حاج محمد ابراهیم کلباسی می‌باشند.

شما می توانید مقالات

تعاملات مالک اشتر با امام علی(ع)

نقش مالک اشتر در جنگ صفین

مالک اشتر به روایت برخی متون ادبی – تاریخی

مالک اشتر در آینه دائرة المعارف ها و منابع شرح حال و مطلب حکومت‌دینی‌ازدیدگاه امام‌علی(ع) را در همین سایت مطالعه نمایید.

لطفا با نظرات ارزشمند خود مارا در بهبود کیفیت مطالب یاری نمایید.

منابع

۱-  اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج ۹

۲- الغارات، ابواسحاق ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی

۳-نهج‌البلاغه، نامه شماره ۳۸

۴- نهج‌البلاغه، نامه شماره ۵۳

۵-الاختصاص، ؛ الأمالی، شیخ مفید،ح ۴؛

۶- شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید،ج ۱۵