سوال
چگونه می‌توانیم از طریق مطالعه به تفکر کردن برسیم؟
جواب استاد طاهرزاده
عموما مطالعه وقتی مطالعه است و موجب تفکر می‌شود که موضوعِ مورد مطالعه، یک موضوع حقیقی باشد و نه یک موضوع اعتباری.
مثلا این که ما بفهمیم بعد از آغامحمدخان قاجار چه کسی حکومت را به دست گرفت، موجب تفکر نمی‌شود، به همین جهت اصرار می‌شود کتاب‌های اهل فکر را بخوانید، چون اهل فکر موضوعی را که مورد مداقّه قرار می‌دهند موضوع حقیقی است. ما وقتی یک شخصیت فکری را شناختیم، در واقع با موضوعی که او با ما در میان می‌گذارد زندگی می‌کنیم.
وادی فکر یا اطلاعات
مثلاً شما شهید مطهری یا امام خمینی و یا علامه طباطبایی«رحمه‌الله‌علیهم» را که شناختید متوجه موضوعاتی خواهید شد که آن‌ها با شما در میان می‌گذارند. لذا وارد تفکر می‌شوید، در این حالت مطالعه آثارِ آن‌ها شما را به وادی فکر وارد می‌کند، و نه به وادی اطلاعات. چون این‌ها با موضوعاتی که شناخته‌اند خودشان اهل فکر شده‌اند. و شما را هم به همان اندازه اهل فکر می‌کنند. و در نتیجه در مقابل هر حادثه‌ای بدون آن‌که از آن‌ها سؤال کنید، مثل آن‌ها فکر می‌کنید و مثل آن‌ها عمل می‌نمایید.
چگونه فکر کنیم؟
وقتی معنی تفکر برایتان معلوم شد تلاش شما در مطالعه آثار عالمان، دیگر ارتباط بیشتر با موضوعاتی است که آن بزرگان نسبت به آن‌ها تفکر کرده‌اند. در آن حال لازم نیست علامه طباطبایی«رحمه‌الله‌علیه» را از قبر درآورید و بپرسید: «الآن چه کار کنیم؟» بلکه با دستگاه فکری که به کمک ایشان پیدا کرده‌اید خودتان تشخیص می‌دهید چه کار باید بکنید.
پس این که می‌پرسید: «چگونه فکر کنیم؟»، جوابش این است که اگر ما شخصیت‌های فکری را بشناسیم، و خود را مشغول کتاب‌هایی نکنیم که نویسندگان آن‌ها اهل فکر بر روی موضوعات حقیقی نیستند، اهل فکر می‌شویم و در برخورد با اموری که پیش می‌آید و یا در رابطه با انتخاب‌هایی که باید انجام دهیم، مثل کسانی فکر می‌کنیم که به کمک آن‌ها موضوعات حقیقی را شناخته‌ایم. وقتی از این طریق اهل فکر شدیم دیگر سرگردان نیستیم که چه‌کار کنیم؛ و جدا از اهل اندیشه عمل نمی‌کنیم.
معنای تفکر
«تفکر» یعنی داشتن ملکه و توانی که بتوانیم از مقدمات به خوبی به نتیجه برسیم، حال هرچقدر مقدماتِ مورد توجه، حقیقی و وجودی باشند، بیشتر قابل تفکرند و ما را به نتایج عالی‌تری می‌رسانند. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «أَفْضَلُ الْعِبَادَهِ إِدْمَانُ التَّفَکُّرِ فِی اللَّهِ وَ فِی قُدْرَتِه» (کافی،ج۲،ص۵۵) بالاترین عبادت ادامه تفکر در باره خدا و قدرت او است. در این روایت، خداوند و آلاء و نشانه‌های قدرت او موضوع تفکر است. می‌فرمایند تفکری که موضوعش خدا و آثار قدرت پروردگار باشد، بالاترین عبادت است.
تفکر در موضوعات ارزشمند
ما باید در سازمان فکری خودمان موضوعات ارزشمند را بشناسیم و نسبت به آن‌ها فکر کنیم تا بهترین عمل را انجام دهیم. آیا کسی که جایگاه ربوبیت پروردگار عالم را می‌شناسد و نسبت به نقش پروردگار عالم در مناسبات بشری فکر کرده، با کسی که موضوع فکرش مسائل عادی زندگی است، یک طور عمل می‌کنند و به یک نتیجه می‌رسند؟