سوال
بهترین روش مطالعه از نظر شهید مطهری چه روشی ست؟
پاسخ شهید مطهری
استاد مطهری مخالف مطالعه بی‌برنامه و بی‌ضابطه بود. ایشان در این خصوص می‌فرمایند: افراد از نظر هوش، فهم، استعداد و حافظه با یکدیگر اختلاف دارند. انسان‌های رشید از حافظه خود بهره‌برداری صحیح می‌کنند ولی آدم‌های غیر رشید تصور می‌کنند حافظه یک انبار است. انباری که دائماً باید آن را پر کرد. عیناً مانند انبار یک خانه که احیاناً وارد می‌شوی می‌بینی یک تکه حلبی، یک قطعه فلز، یک میز شکسته و یک صندلی شکسته در آنجا افتاده است.
اولین کار، انتخاب صحبح
اما آدمی که رشید باشد در بهره‌برداری از حافظه خود دقت می‌کند. اولین کاری که انجام می‌دهد عمل انتخاب است. یعنی حافظه خود را مقدس می‌شمارد حاضر نیست هر چه شد در آن سرازیر کند. حساب می‌کند که دانستن چه چیزهایی برای او مفید، و چه چیزهایی بی فایده است. مفیدها را درجه بندی می‌کند و مفیدترها را انتخاب می‌کند. سپس به حافظه خود می‌سپارد، آنچنان که امانتی را به امینی می‌سپارد.
لااقل دوبار پشت سر هم
در خود سپردن دقت می‌کند. یعنی واقعا و به طور دقیق و روشن آن را وارد دهن می‌کند و سپس تحویل می‌دهد. مثلاً کتابی را مطالعه می‌کند و یکبار می‌خواند انسان کتاب را بار اول به قصد لذت می‌خواند در این صورت نمی‌تواند در مورد مطالب کتاب قضاوت کند. دور دوم می‌خواند حتی قوی‌ترین حافظه‌ها نیازمند است که یک کتاب را لااقل دوبار پشت سر هم بخواند.
تجزیه و تحلیل و دسته‌بندی
پس از آن مطالب را تجزیه و تحلیل و دسته‌بندی می‌کند و هر مطلبی را با توجه به اینکه از چه دسته مطالب است به حافظه می‌سپارد. بعد کوشش می‌کند که کتاب دیگری را در دستور مطالعه قرار می‌دهد که در موضوع کتاب پیشین است. حتی الامکان تا از موضوعی فارغ نشده است و در حافظه به صورت روشن و منظم نسپرده است وارد موضوع دیگر شود، اشتباه است اگر انسان یک کتاب را مانند یک سرگرمی مطالعه کند و قبل از آنکه مطالب کتاب درست جذب ذهن شده باشد و ذهن فرصت تجزیه و تحلیل پیدا کرده باشد به کتاب دیگر و موضوع دیگر بپردازد.
کتابخانه‌ای منظم با قفسه‌های مرتب
اگر امروز کتاب تاریخی فردا روان شناسی و پس فردا مثلاً کتب مذهبی مطالعه کند همه مخلوط می‌شود و حکم انباری بی‌نظم را پیدا می‌کند. انسان رشید کتاب‌ها و مطالبی را که برای خود لازم می‌داند جمع می‌کند آنها را مکرراً مطالعه و دسته‌بندی و سپس خلاصه می‌کند؛ خلاصه‌ها را یادداشت می‌کند و به حافظه خود می‌سپارد و بعد به موضوع دیگری می‌پردازد.
چنین فردی اگر حافظه‌اش ضعیف هم شد حداکثر استفاده را می‌کند و مثل کسی می‌شود که کتابخانه‌ای منظم با قفسه‌های مرتب دارد. کتابخانه ای که هر فقسه‌اش به کتاب‌های معین و رشته خاصی مربوط می‌شود طوری که هر کتاب را که بخواهد فوراً دست می‌گذارد روی آن و آن را می‌یابد. اما اگر غیر از این باشد، همانند آدمی است کتابخانه‌ای با هزارها کتاب داشته باشد اما کتاب‌ها را روی یکدیگر ریخته است هر وقت کتابی را بخواهد باید دو ساعت دنبالش بگردد تا
پیدا کند.
منبع:
مجموعه آثار شهید مطهری، ج۳، ص ۳۱۵ و ۳۱۶