علل استفاده فرزندان از رسانه‌ها
تا حالا با خود فکر کرده‌اید که چرا کودکانتان تمایل به بازی‌های رایانه‌ای دارند؟ چرا تمایل به تماشای تلویزیون دارند؟ چرا به جای اینکه فعالیت جسمی مانند دویدن بازی‌های حرکتی با همسالان و … انجام دهند یا مطالعه کنند ترجیح می‌دهد از رسانه‌ها بهره ببرند؟ درواقع این تمایلات یک رفتار ناصحیحی است که نیاز به درمان و اصلاح دارد. فرایند درمان رفتارهای ناصحیح نیز از سه مرحله تشکیل می‌شود:
مرحله اول علت شناسی که یکی از مزایای این مرحله رسیدن به راهکارهای دقیق و صحیح است که در مرحله بعد (پیشگیری) بسیار مؤثر است.
مرحله دوم پیشگیری
مرحله سوم درمان
علت‌های شش گانه زیر را می‌توان به عنوان علل تمایل کودکان جهت استفاده از رسانه می‌توان نام برد.
علت‌های شش گانه
اول) تحریک قوه تخیل و خیال
«فعال ترین نیروی ذهن، در دوره کودکی، تخیل هست. شاید بتوان گفت هیچ یک از ویژگی‌های روانی کودک به اندازه تخیل او آینه تمام نمای افکار و برداشت‌های او از محیط نباشد»
انسان‌ها از تخیلات و قوه خیالشان لذت می‌برند و آرزوهای خود را در تخیلاتشان پرورش می‌دهند. به عنوان نمونه انسانی که علم را بسیار دوست دارد تخیل می‌کند که در فلان دانشگاه معتبر پذیرفته شده و به درجات علمی بالادست یافته و جزء هیات علمی دانشگاه شده است. یا شخصی که دوست دارد خانه‌ای بخرد در تخیلاتش سیر می‌کند که در یک خانه ویلایی بزرگ با امکانات کذایی در بالا شهر زندگی می‌کند.
کودکان نیز از این قاعده مستثنا نیستند و از فعال‌ترین نیروی ذهن خود؛ یعنی تخیل بسیار لذت می‌برند لذا هر چیزی را که قوه تخیل آنها را تحریک کند، دوست دارند و به سمت او متمایل می‌گردند. علت گرایش آنها به رسانه ها نیز همین است که قوه تخیلشان را تحریک و اقناع می‌کند.
در بازی‌های رایانه‌ای نیز همین اتفاق رخ می‌دهد. علت این که کودک مشتاق است به مراحل بعدی بازی منتقل شود این است که این بازی تخیلاتش را تحریک می‌کند که در مرحله بعد چنین و چنان خواهد شد.
دوم) پر کردن خلا عاطفی
خلأ عاطفی یکی از بحران‌هایی است که امروزه بشریت با آن مواجه است و علت آن نداشتن سواد لازم در حوزه تبادلات عاطفی است. انسان معمولاً عواطف را از خانواده و اطرافیان خود دریافت می‌کند؛ مانند شخصی که مورد لطف و محبت خانواده و اطرافیان خود قرار می‌گیرد نیازهای او را برطرف می‌کنند، او را به تفریح می‌برند و بالاخره به او توجه کافی می‌کنند.
اما شخصی که از خانواده دور شده است و با کسی در ارتباط نیست که به او توجه و محبت کند، قطعاً دچار یک خلاً عاطفی می‌شود؛ درنتیجه برای پر کردن خلاهای
عاطفی‌اش به یک چیز جدیدی وابسته می‌شود، که ممکن است این چیز جدید تلویزیون رایانه شبکه‌های اجتماعی یا اعتیاد به مواد مخدر باشد. امروزه کودکان جامعه ما به همین بحران دچار شده‌اند کاهش ارتباطات با همسالان و اطرافیان باعث خلاً عاطفی آنها شده؛ درنتیجه جهت جبران این خلا متمایل به رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌گردند. البته جهت درمان خلاهای عاطفی راه کارهایی وجود دارد که به چند نمونه اشاره می‌کنیم:
درمان خلاهای عاطفی
همسالان
یکی از راه کارهای سریع درمان خلا عاطفی کودک ارتباط با همسالان است. در معرض همسالان قرار گرفتن کودک و هم صحبت شدن، بازی کردن و تعامل با آنها موجب جبران خلا عاطفی او می‌گردد.
صله رحم یا ارتباط فامیلی
ارتباط فامیلی فرصت بسیار مناسبی جهت تعامل کودک با همسالان و فامیل خود است. علت اینکه در روایات آمده است: «صله رحم عمر را زیاد می‌کند، این است که افرادی که ارتباط فامیلی خوبی دارند، اقناع عاطفی شده استرس‌ها و فشارهای روحی و روانی آنها کاهش پیدا می‌کند؛ درنتیجه عمرشان بیشتر می‌شود در مقابل روایت دیگری وجود دارد که می‌فرماید:
«شب تنها خوابیدن مکروه است».( بحارالانوار، ج۱۰، ص۲۸۰)
چرا؟ زیرا تنها خوابی ،شب موجب استرس و هجوم افکار مزاحم می‌گردد و آرامش از انسان سلب می‌شود. بنابراین ارتباط فامیلی، مخصوصاً برای کودکان بسیار مهم و ضروری است. البته گاهی اوقات ممکن است ارتباط فامیلی صورت نپذیرد؛ انسان می‌تواند با استفاده از فناوری روز «تماس ویدیوئی ارتباط برقرار کند تا کودکان نیز از این طریق با همدیگر تعامل داشته باشند و بیاموزند که رسانه تنها برای بازی نیست و استفاده‌های دیگر نیز دارد.
افزایش ارتباط اجتماعی
یعنی آنها را به هیأت مذهبی، مساجد، نماز ،جمعه اماکن ،تفریحی پارک و… ببریم.
سوم) کسب اطلاعات و یادگیری
انسان هفت نیاز اساسی دارد:
نیازهای زیستی (خوردن خوابیدن، آشامیدن)
نیاز به امنیت
نیاز به محبت
نیاز به احترام
خودشکوفایی (زمینه و بستری برای بروز استعدادها)
یادگیری
نیاز به زیبایی
بنابراین یکی از نیازهای اساسی انسان، نیاز به یادگیری و کسب اطلاعات است که منشأ آن می‌تواند کنجکاوی باشد. کودک می‌تواند از منابع متعددی اطلاعات کسب کند و چیزهایی یاد بگیرد و کنجکاوی خود را اقناع نماید. اما چرا به سراغ رسانه‌ای مانند تلویزیون می‌رود؟ به دلیل قدرت جذب کنندگی رسانه. زیرا رسانه با پخش تصاویر زیبا و متحرک و نغمه‌های شاد مخاطب را با یک نگاه مجذوب خود کرده؛ وادار به تماشای خود می‌کند.
اما کسب اطلاعات و یادگیری تا چه میزان؟
اخیراً دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که مغز انسان می‌تواند حدود چهار میلیون و هفتصد هزار کتاب را در خود ذخیره کند؛ یعنی حجمی برابر یک ترابایت یا معادل هفده سال و سه ماه که یک دوربین فیلم برداری بیست و چهار ساعته فیلم برداری کند. گنجایش مغز از لحاظ
ذخیره سازی اطلاعات به این اندازه گسترده است علت تمایل کودکان به تماشای تلویزیون همین است که نیاز اساسی به یادگیری و ذخیره اطلاعات دارند و منبع ذخیره اطلاعاتی آنها بسیار گسترده است که به این زودی پر نمی‌شود.
البته این نکته فراموش نشود که کسب اطلاعات فراوان مفید نیست. مگر اینکه اولاً مفید و ثانیاً کاربردی باشد و کودک آنها را در زندگی به کار ببرد در نظام تربیت دینی نیز تأکید بر زیاد دانستن نشده است بلکه امام باقر(ع) می فرمایند:
«به هر آنچه میدانید عمل کنید تا خداوند چیزهایی را که نمی‌دانید بستر یادگیری‌اش را برایتان فراهم کند. (الفصول المختاره، ص۱۰۷)
یعنی تأکید بر عمل کردن به دانسته‌ها است نه زیاد دانستن. اما اکثر اطلاعاتی که رسانه به مخاطب خود منتقل می‌کند نه کاربردی است و نه مفید بلکه باعث آسیب‌های رفتاری و اعتقادی نیز می‌شود. به عنوان نمونه خانواده متدینی که برای فرزندش آرزوهایی دارد ناگهانی متوجه می‌شود که فرزندش به هنرپیشگی ، نوازندگی یا فوتبالیست شدن گرایش پیدا کرده است.
چهارم) دیداری و شنیداری بودن رسانه
یکی از ویژگی‌های رسانه که نه تنها کودکان بلکه بزرگسالان را نیز به خود متمایل و شدیداً مشتاق تماشای خود کرده قدرت جذب کنندگی فوق العاده آن است؛ چرا که رسانه با پخش تصاویر زیبا و متحرک و نغمه‌های شاد، مخاطب را با یک نگاه مجذوب خود کرده و وادار به تماشای خود می‌کند. اما رسانه‌هایی مانند کتاب و رادیو هرچند از نظر تعداد نسبت به تلویزیون بیشتر هستند لیکن مخاطب کمتری دارند.
آمارها نشان می‌دهد که مخاطبان تلویزیون ۸۳ درصد و رادیو حدوداً ۲۹ درصد است چرا؟ به دو دلیل:
یک. زیرا فاقد ویژگی‌های جذب کننده هستند.
دو. دیدن، جذابیتش بیشتر است تا شنیدن و مطالعه کردن.
هر چند رادیو و کتاب اثرگذاری عمیق‌تر و ماندگارتری نسبت به تلویزیون دارند.
پنجم) سهولت دسترسی
یکی دیگر از علت‌های تمایل کودکان و حتی بزرگسالان به تلویزیون، این است که دسترسی به آن راحت‌تر است و هر چه فناوری‌ها افزایش پیدا کند، دسترسی به آن نیز ساده تر خواهد شد. امروزه افراد می‌توانند حتی در خودروی شخصی خود با نصب دو مانیتور پشت صندلی‌های جلو، به راحتی تلویزیون تماشا کنند.
فناوری‌های روز تلویزیون‌های اینترنتی را نیز برای راحتی مردم به ارمغان آورده‌اند که می‌توان در هر نقطه‌ای از زمین که اینترنت داشته باشد به سهولت تلویزیون تماشا نمود. اما رسانه‌های دیگر مانند کتاب ، تئاتر روزنامه و… هرچند مفیدتر و اثرگذاری ماندگارتری نسبت به تلویزیون دارند، لیکن دسترسی به آنها به سهولت دسترسی به تلویزیون نیست. به عنوان نمونه برای خرید یک روزنامه باید به روزنامه فروشی مراجعه کرد تا از اخبار روز آگاه شد. اما تلویزیون با فشار دادن دور فرمان آن می‌توانید از اخبار ایران و جهان آگاه شد. این سهولت دسترسی را، همه مخصوصاً کودکان دوست دارند لذا باعث تمایل شدید آنها به تلویزیون می‌گردد.
ششم) ورود به زندگی بزرگسالان
یکی از جذاب‌ترین علت‌هایی که می‌توان برای تمایل کودک به تماشای تلویزیون نام برد کنجکاوی او نسبت به زندگی بزرگترهاست. او کنجکاو است بداند که در زندگی بزرگترها چه می‌گذرد چه اتفاقاتی رخ می‌دهد و… رسانه وسیله سهل الوصول و بسیار مناسبی است تا کنجکاوی او را با تصاویر زیبا و متحرکش اقناع کند. و انصافاً رسانه در این زمینه چیزی کم نگذاشته و ریز و درشت زندگی بزرگترها، آسیب‌ها، معاشقه‌ها ،ارتباطات، مشاغل و هر چیزی که کودک در مورد بزرگترها نیاز دارد، برای
او به نمایش می‌گذارد.
منبع: کتاب والد سوم نوشته حجت الاسلام تراشیون
مطالب مرتبط: