ولادت امام باقر علیه السلام در نخستین روز از ماه رجب سال ۵۷ در مدینه اتفاق افتاد. مادرش فاطمه دختر امام حسن مجتبی علیه السلام و پدرش امام زین العابدین علیه السلام است. بنابراین، نسبت آن حضرت از طرف مادر به امام حسن علیه السلام و از سوی پدر به امام حسین علیه السلام می رسد. مشهورترین لقب آن حضرت «باقرالعلوم» است؛ زیرا دریای دانش را شکافت و اسرار علوم را آشکار ساخت. کنیه آن امام «ابوجعفر» بود. دوران امامتش از سال ۹۵ هجری آغاز و تا سال ۱۱۴ هجری؛ یعنی مدت نوزده سال و چند ماه ادامه داشت. آن حضرت در ۵۷ سالگی در مدینه به دست هشام مسموم شد و به شهادت رسید.
فضیلت ها
دانش بسیار و آگاهی عمیق از علوم: آن حضرت دریای دانش و تنها مرجع پرسش های دانشمندان بود. بسیاری از بزرگان صحابه، تابعان، دانشمندان و فقیهان از آن حضرت علم آموزی می کردند. همچنین بحث های آن حضرت با دانشمندان، زاهدان و عابدان بلندآوازه عصر خویش، در تاریخ به ثبت رسیده است.
حلم: روزی مردی از اهل کتاب به آن حضرت و مادرش توهین کرد. امام در پاسخ فرمود: «اگر چنین بوده که تو می گویی، خداوند او را بیامرزد و اگر دروغ می گویی، خداوند تو را بیامرزد».
تسلیم امر خدا بودن: از آن حضرت نقل شده که: «از خدا آنچه دوست داریم، درخواست می کنیم، ولی آنچه دوست نداریم روی می دهد. پس با خداوند در آنچه او دوست داشته است، مخالفت نمی کنیم».
جود و بخشش: امام باقر علیه السلام با وجود وضعیت متوسط مالی و بسیاری عائله، در بزرگواری و احسان به همگان معروف بود.
بسیار صدقه دادن: امام صادق علیه السلام روایت کرده که: «پدرم با آنکه از دیگر افراد مال کمتر و مخارج بیشتری داشت، صدقه دادن را ترک نمی کرد». (امین، ۱۳۷۴: ۱: ۱۸-۲۶)
سلام رسول خدا صلی الله علیه و آله به باقرالعلوم علیه السلام: ابان بن عثمان گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله به جابر بن عبدالله انصاری فرمود: تو آن قدر زنده می مانی تا فرزند من، محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب را ملاقات کنی. چون او را دیدی، سلام مرا به وی برسان. سال ها گذشت. روزی جابر به خانه امام سجاد علیه السلام رفت و امام باقر علیه السلام را که جوانی بود، در آنجا دید. گفت: به خدای کعبه سوگند! شمایل این جوان، شمایل رسول خدا صلی الله علیه و آله است. آن گاه به امام سجاد علیه السلام گفت: این جوان کیست؟ فرمود: این پسر من و ولی امر بعد از من، محمد باقر است. جابر با شنیدن این سخن برخاست و بر پای آن حضرت افتاد و آن را می بوسید و می گفت: جانم به فدایت یابن رسول الله! سلام پدرت را قبول کن، رسول الله صلی الله علیه و آله بر تو سلام می فرستد. (مجلسی، ۱۳۷۲: ۴۶: ۲۲۳)