فعالیت های راهبردی امام حسن عسکری علیه السلام

امام حسن عسکری علیه‌السلام در مدت کوتاه امامت خویش(۲۵۴-۲۶۰ ه.ق) با سه نفر از خلفای عباسی که هریک از دیگری ستمگرتر بودند، معاصر بودند، این سه تن عبارتند از:

۱-المعتز بالله  (۲۵۲-۲۵۵ ه.ق)

۲- المهتدی بالله (۲۵۵-۲۵۶ ه.ق)

۳- المعتمد بالله (۲۵۶-۲۷۹ ه.ق)^۱

اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر امام حسن عسکری علیه السلام

خلفای عباسی از هرگونه اِعمال فشار و محدودیت نسبت به امامان دریغ نمی کرند. این فشارها در عصر امام جواد و امام هادی و امام حسن عسکری علیهم السلام در سامرا به اوج خود رسید. شدت این فشارها به به قدری بود که سه پیشوای بزرگ شیعه که در مرکز حکومت آنها ^۲ می زیستند، با عمر کوتاهی جام شهادت نوشیدند.

حضرت امام جواد علیه السلام در ۲۵ سالگی، حضرت امام هادی علیه السلام در سن ۴۱ سالگی و حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در سن ۲۸ سالگی. این حاکی از شدت فشارها و صدمات رسیده بر آنها می باشد.

اما فشارها و محدودیت های زمان امام حسن عسکری علیه السلام به دو علت از دو پیشوای دیگر بیشتر بود.

قدرت عظیم شیعه و ترس خلفای عباسی

در آن زمان شیعه به صورت یک قدرت عظیم در آمده بود و همه مردم می دانستند که این گروه به خلفای وقت معترض بوده و حکومت هیچ یک از عباسیان را مشروع و قانونی نمی دانند، بلکه معتقد اند که امامت الهی در فرزندان حضرت علی علیه السلام باقی است و در آن زمان شخصیت ممتاز این خانواده امام حسن عسکری علیه السلام بودند.

حتی درباریان هم به این امر اعتراف داشتند بطور مثال:

پس از شهادت حضرت عسکری علیه السلام، برادرشان «جعفر کذاب» نزد عبیدالله-وزیر معتمد عباسی-رفت و گفت: منصب برادرم را به من واگذار، من در برابر آن سالیانه بیست هزار دینار به تو می دهم! وزیر به او پرخاش کرد و گفت: خلیفه آنقدر به روی کسانی که پدر و برادر تو را امام می دانند، شمشیر کشید تا بلکه بتواند آنان را از این عقیده برگرداند، ولی نتوانست و با تمام کوشش هایی که کرد توفیقی به دست نیاورد! اینک اگر تو در نظر شیعیان امام باشی نیازی به خلیفه و غیر خلیفه نداری و اگر در نظر آنان چنین مقامی نداشته باشی، کوشش ما در این راه کوچکترین فایده ای نخواهد داشت.^۳

ترس از تولد موعود

خاندان عباسی و پیروان آنان -طبق روایات و اخبار متواتر- می دانستند مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف که تار و مار کننده کلیه حکومت های خودکامه است، از نسل حضرت امام حسن عسکری علیه السلام خواهد بود. به همین جهت پیوسته مراقب وضع زندگی ایشان بودند تا بلکه بتوانند فرزندشان را نابود کنند (همانند تلاش فرعونیان برای نابودی حضرت موسی علیه السلام).

در بار عباسی به قدری از حسن بن علی علیه السلام وحشت داشتد که امام را ناگزیر کرده بود در روزهای دوشنبه و پنجشنبه در دربارحاضر شوند. ^۴

البته به رغم نیت شوم خلیفه در هر بار رفت و آمد امام عسکری علیه السلام هزاران نفر جمعیت مشتاق در مسیر حرکتشان اجتماع می کردند که از کثرت جمعیت راه ها بند می آمد و عبور و مرور قطع می شد و به محض مشاهده حضرت سرو صدا قطع می شد.^۵

به این مقدار نیز اکتفا نکردند المعتز امام را بازداشت  و زندانی کرد و تصمیم به قتل آن حضرت داشت که خداوند به او مهلت نداد.^۶ المهتدی نیز امام را باز داشت و زندانی نمود و وی نیز فرصت به شهادت رساندن امام را پیدا نکرد و به قتل رسید. ^۷

خلاصه فعالیت های امام حسن عسکری علیه السلام

کوشش های علمی

امام علیه السلام با وجود فشار و اختناق حکمای عباسی شاگردانی تربیت نمودند.  هرکدام از آنها سهم موثری داشتند در نشر و گسترش معارف اسلام و رفع شبهات دشمنان داشتند. شیخ طوسی تعداد شاگردان حضرت را متجاوز از صد نفر ثبت کرده است.^۸  از جمله: احمد بن اسحاق، ابو عَمرو عثمان بن سعید عمری و محمد بن حسن صفار.

علاوه بر تربیت شاگرد، گاهی چنان مشکلات بزرگی برای مسلمانان پیش می آمد که فقط در پرتو علم امامت قابل حل بود.

ایجاد شبکه ارتباطی

در زمان امام حسن عسکری علیه السلام تشیع در شهر های متعددی گسترش یافته بود. شهر هایی مانند: کوفه، نیشابور، قم، یمن، آذربایجان و ….^۹

آن حضرت از میان چهره های درخشان شیعه نمایندگانی در مناطق متعدد منصوب نمودند. در شمار این افراد به ‌ویژه باید از عقید -خادم خاص ایشان- یاد کرد که امام او را از کودکی بزرگ کرده بودند و حامل بسیاری از نامه‌ های ایشان به شیعیان بود. همچنین فردی با کنیه غریب ابوالادیان که خادم حضرت بوده و ارسال برخی نامه‌ ها را به عهده داشته است، اما مشخصا یکی از کسانی که به عنوان نماینده و رابط امام با مردم شناخته شده، عثمان بن سعید است. عثمان بن سعید پس از شهادت امام عسکری علیه السلام و با ورود به عصر غیبت صغری، به عنوان نخستین وکیل و نایب خاص امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز ایفای نقش کرده است.

فعالیت های سری و سیاسی

برغم تمام محدودیت ها یک سلسله فعالیت های سرّی سیاسی را رهبری می نمودند که با گزینش شیوه های بسیار ظریف از چشم جاسوسان بدور می ماند. بطور مثال یکی از یاران ایشان در پوشش روغن فروش رابط امام و شیعیان بود.

حمایت و پشتیبانی مالی از شیعیان

یکی دیگر از موضع گیری های امام عسکری علیه السلام حمایت و پشتیبانی مالی از شیعیان خصوصا یاران خاص آن حضرت بود. گاهی برخی از یاران امام، از تنگنای مالی نزد امام شکوه می نمودند و ایشان گرفتاری آنان را حل می کردند. حتی گاهی پیش از اظهار آنان امام مشکل آنان را برطرف می نمودند، این اقدام مانع از جذب آنان به دستگاه حکومت ستمگر عباسی می شد.

تقویت و توجیه سیاسی رجال و عناصر مهم شیعه

از آنجا که شخصیت های بزرگ شیعه در فشار زیادی از طرف حکومت بودند، امام به تناسب مورد هریک از آنان را به نحوی دل گرم و راهنمایی می کردند و روحیه آنها را بالا می بردند تا صبر و شکیبایی آنان را در برابر فشار ها، تنگناها و تنگدستی ها بالا ببرند و بتوانند مسوولیت های بزرگ اجتماعی وسیاسی و وظایف دینی خود را بخوبی انجام دهند.

 آماده سازی شیعیان برای دوران غیبت

یکی از اقدامات امام یازدهم آماده سازی مردم برا غیبت فرزندشان بود.

این امر از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم شروع شده بود که در زمان ایشان به اوج خود رسید.

منابع

۱-اعداد داخل پرانتز مدت حکومت خلفا است.

۲- مرکز حکومت در آن زمان شهر سامرا بود.

۳- کشف الغمه، علی بن عیسی الاربلی؛ مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب؛ اصول کافی، کلینی

۴- مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب ؛ دلائل الامامة، محمد بن جریر طبری؛

۵- دلائل الامامة، محمد بن جریر طبری؛ بحارالانوار، علامه مجلسی

۶- بحار الانوار، مجلسی

۷- الغیبة، شیخ طوسی

۸- رجال، ط۱، نجف المکتبه الحیدریه

۹- حیاة الامام العسکری، شیخ محمد جواد طبسی؛ تاریخ الشیعة، شیخ محمد حسن المظفر

۱۰- بر گرفته از کتاب سیمای پیشوایان در آینه تاریخ تالیف مهدی پیشوایی