در این بخش به برخی از ویژگی‌های فردی شیعیان اشاره می شود که این اوصاف، ضمن داشتن وجه تشریعی و ترغیب بدان ویژگی ها، بازنمای علائم شیعیان واقعی است، هر فرد مدعی تشیع، می‌بایست خودش را با این شاخص‌ها، محک بزند.

۱. زیرکی و تیزفهمی

عَن نَوْفِ بنِ عبدِاللّهِ البَکالیّ قال: قال لی علیّ علیه السلام : یا نَوْفُ خُلِقْنا مِن طِینَهٍ طَیّبهٍ وخُلِقَ شِیعتُنا مِن طِینَتِنا… فقُلتُ: صِفْ لی شِیعَتَک یا أمیرَالمؤمنین، فَبَکی لِذِکْرِی شِیعَتَه وقال:… فَهُمُ الکاسَهُ الأَلِبّاء….^۱

از نوف بکالی روایت شده که: علی علیه السلام به من فرمود ما (اهل بیت) از سرشتی پاکیزه آفریده شده‌ایم و شیعیان ما از سرشت ما آفریده شده‌اند… گفتم: ای امیرمومنان، شیعه را برایم توصیف کن. امام با یاد شدن نام شیعه گریست و فرمود:… آنان زیرک و خردمندند….

۲. دانش طلبی

عَن ابن أبی یَعْفُور، عَنْ أبی عبدِاللّه علیه السلام قال: إنّ شِیعهَ عَلیٍّ علیه السلام کانُوا…أهلَ رَأْفَهٍ وَعِلم….^۲؛ ابن یعفور از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: شیعیان علی علیه السلام اهل رافت و علم‌اند….

وقوله علیه السلام: لِنَوْفِ البَکالیّ: أَتَدْری یا نَوْفُ مَنْ شِیعَتی؟ قال: لا واللّهِ، قال: شِیعَتی… عُلَماء….^۳؛ علی علیه السلام به نوف بکالی فرمود: ای نوف، آیا می دانی که شیعه من کیست؟ گفت: نه، به خدا سوگند، فرمود: شیعیان من…عالمانند….

قال نَوْف: عَرَضَتْ لی حاجَهٌ إلی أمیرِالمؤمنین علیِّ بن أبی طالب علیه السلام… فأَقْبَلَ علیه جُنْدَبٌ والرَّبِیعُ، فقالا له: ماِسمَهُ شِیعَتِک یا أمیرَالمؤمنین؟… وقال:… یُری لاِءَحَدِهِمْ … حِرْصًا علی عِلْم….^۴ نوف گوید: برای من نیازی پیش آمد که به محضر علی علیه السلام شرف‌یاب شوم… پس جندب و ربیع بر آن حضرت وارد شدند و گفتند: ای امیرمومنان، نشانه شیعیان تو چیست؟… فرمود: هر یک از آنان چنین به نظر می‌آیند که… نسبت به آموختن دانش علاقه فراوان دارند… .

۳. کوشایی و تلاش بسیار

عَنِ المُفَضَّلِ قال: قال أبوعَبْدِاللّه علیه السلام: إِیّاکَ والسَّفَلَهَ؛ فَإِنَّما شِیعَةُ علیٍّ علیه السلام مَن… اشْتَدَّ جِهادُه….^۵؛ مفضل گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: از فرومایگان بپرهیز، همانا شیعه علی علیه السلام کسی است که… تلاشش بسیار باشد….

وَصِیَّتُهُ علیه السلام لِعَبْدِاللّهِ بنِ جُنْدَب … یا ابنَ جُنْدَب بَلِّغْ شِیعَتَنا وقُلْ لَهُمْ: لاتَذْهَبَنَّ بِکُمُ المَذاهِبُ، فَوَاللّهِ لاتُنالُ وِلایَتَنا إلاّ بالوَرْع وَالإجْتِهادِ فِی الدُّنْیا….^۶؛ از توصیه های امام صادق به عبداللّه بن جندب این است که فرمود:… ای جندب، به شیعیان ما ابلاغ کن و بگو: مذاهب و گرایشهای گوناگون شما را [به راه انحرافی] نبرد؛ به خدا سوگند ولایت ما جز با ورع و کوشش در دنیا دست‌یافتنی نیست….

۴. تواضع و فروتنی

وبِالإِسْنادِ إلی أبیِ محمّدٍ العسکریّ أَنَّهُ قال:… مَنْ تَواضَعَ فِی الدُّنْیا لِإِخْوانِه فَهُوَ عِنْدَاللّهِ مِنَ الصِّدِّیقینَ ومِنْ شِیعَةِ علیِّ بنِ أَبیِ طالِبِ علیه السلام حَقًّا….^۷

ازامام عسکری علیه السلام روایت شده که فرمود:… هر کس در دنیا در برابر برادر دینی خود فروتنی نماید، او در پیشگاه خداوند از «صدیقین» و از شیعیان علی علیه السلام است… .

عَنْ بُکَیْر عَنْ أَبیِ عَبْدِاللّهِ جَعْفَرِ بنِ محمّد صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِما أَنّه قالَ: لَنُحِبُّ مِنْ شِیعَتِنا مَن کانَ عاقِلاً … ثُمَّ قال: إِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَتَعالی خَصَّ الأنبیاءَ علیه السلام بِمَکارِمِ الأَخْلاقِ فَمَنْ کانَتْ فیهِ فَلْیَحْمَدِ اللّهَ عَلی ذلِکَ ومَنْ لَمْ یَکُنْ فیه فَلْیَتَضَرَّعْ إلَی اللّهِ وَلْیَسْأَلْهُ، قال: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداک وما هِیَ؟ قال:… القُنُوعُ….^۸؛ بُکَیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: از شیعیان ما هر کس که عاقل باشد، دوستش می داریم… آنگاه فرمود: خداوند بزرگ پیامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داده است؛ پس هر کس آنها را دارا است، باید بر آن به درگاه الهی شکر گزارد و هر کس آنها را ندارد، باید به درگاه الهی زاری نماید و از او درخواست کند. بُکَیر گفت: فدایت گردم، آنها کدامند؟ فرمود:… تواضع و فروتنی….

۵. راستگویی

عَن زَیْدِ الشَحّامِ عَنْ أَبِی عبدِاللّهِ علیه السلام عَن أَبیه علیه السلام قال: إِنَّ الرَّجُلَ کانَ فِی القَبِیلَة مِنْ شِیعَةِ علیّ علیه السلام فَیَکُونُ زَینَها…أَصْدَقُهُمْ…تُسْأَلُ العَشِیرَهُ عَنْهُ فَتَقُولُ: مَنْ مِثْلُ فُلانٍ! إِنَّهُ لَأَدّانا لِلأَمانَهِ وَ أَصْدَقُنا لِلْحَدِیثِ^۹؛ زید شحام گوید: امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش (امام باقر علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: مردی از شیعیان علی علیه السلام در قبیله ای بود که مایه زینت آن قبیله به شمار می رفت…[زیرا] راستگوترین آنان بود…و چون از اهل قبیله درباره او پرسش می شد، می‌گفتند: کیست مثل فلان کس؟ او در ادای امانت و راستگویی از همه ما بهتر است.

عَن بُکَیرْ، عَن أبیِ عبدِاللّهِ جعفرِ بنِ محمّدٍ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِما أنّه قال: لَنُحِبُّ مِن شِیعَتِنا مَنْ کانَ…صَدُوقًا وَفِیًّا، ثُمَّ قال: إنّ اللّهَ تَبارَکَ وَتَعالی خَصَّ الأَنْبِیاءَ علیه السلام بِمَکارِمِ الأَخْلاقِ…قال: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداک وَما هِیَ؟ قال:…صِدْقُ الحَدیثِ…^۱۰؛ بُکَیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: همانا ما دوست می‌داریم از شیعیان خود کسی را که…راستگو و وفادار باشد…آنگاه فرمود: خدای بزرگ پیامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داده است…بُکَیر گفت: فدایت گردم، آنها کدامند؟ فرمود:…راستگویی است….

وقالَ علیه السلام لِشِیعَتِهِ: أُوصِیکُمْ بِتَقْوَی اللّهِ…وصِدْقِ الحَدِیثِ…^۱۱؛ امام عسکری علیه السلام به شیعیان خود فرمود: شما را به تقوای الهی…و راستگویی توصیه می کنم… .

۶. اهل عمل

بِإِسْنادِ أَخی دعبل، عن أبی جعفر علیه السلام أَنَّهُ لایُنالُ ما عِنْدَاللّهِ إلاّ بِالْعَمَلِ، وأبْلِغْ شِیعَتَنا أَنَّ أعظمَ الناسِ حسرهً یَوْمَ القِیامَهِ مَن وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ خالَفَهُ إِلی غَیْرِه، وَأبْلِغْ شِیعَتَنا أَنَّهُمْ إِذا قامُوا بما أُمِرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الفائِزُون یومَ القِیامَه^۱۲؛ دعبل از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود: به آنچه نزد خدا است، جز با عمل دست نمی‌توان یافت، و به شیعیان ما ابلاغ کن که بیشترین حسرتها در روز قیامت برای کسی است که عدالت و درستی را وصف کند، ولی غیر آن را به‌کار بندد، و به شیعیان این حقیقت را برسان که هرگاه برای انجام آنچه مامور شده‌اند به پا خاستند، تحقیقا در روز قیامت رستگارند.

عَنْ جابِر، عَنْ أَبی جَعْفر علیه السلام فی قَوْلِهِ تَعالی: «وبشّر الذین آمنوا وعملوا الصالحات» فَالَّذین آمَنُوا وعَمِلُوا الصّالِحاتِ عَلِیُّ بْنُ أَبیِ طالبِ علیه السلام والأَوْصِیاءُ مِنْ بَعْدِه وشِیعَتُهُمْ، قالَ اللّهُ تَعالی: «أنّ لهم جنّات تجری من تحتها الأنهار»^۱۳؛ از جابر نقل شده است که امام باقر علیه السلام درباره سخن خدای تعالی: «و بشّر الذین آمنوا و عملوا الصالحات»[بقره/۲۵] (و به کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، مژده بده) فرمود: «الذین آمنوا و…» درباره علی بن ابی طالب علیه السلام و اوصیای بعد از او و شیعیان آنان است. خداوند متعال [درباره آنان] فرمود: «أنّ لهم جنّات تجری من تحتها الأنهار» (که برای آنان بوستانهایی است که از زیر [درختان] آنها جویها روان است.)

عَنْ جابِر عن أبی جعفر علیه السلام وعَنْ تمیمِ بنِ حذیَم عن ابن عبّاس قال: لمّا نَزَلَ هذِهِ الآیَه: «إنّ الذین آمنوا وعملوا الصّالحات أولئک هم خیر البریّه»قال النبیُّ صلی الله علیه وآله لِعَلِیٍّ علیه السلام : «هُوَ أَنْتَ وَشِیعَتُک، تَأْتی أَنْتَ وَشِیعَتُک یومَ القِیامَهِ راضِیینَ مَرْضِیّین…».(۱۴)؛ جابر از امام باقر علیه السلام از تمیم از ابن عباس نقل کرده است: هنگامی که این آیه نازل شد: «إنّ الذین آمنوا وعملوا الصالحات أُولئِک هم خیر البریّه»؛ [بیّنه/۷] (همانا کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، ایشانند که بهترین آفریدگانند) پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: این آیه درباره تو و شیعیان توست؛ تو و شیعیانت در حالی که خشنود و مورد رضای الهی هستید، حضور خواهید یافت… .

۷. یکدلی و یک‌زبانی

عن مِهْزَم قال: دَخَلْتُ عَلی أبی عبداللّه علیه السلام فَذَکَرْتُ الشِیعَةَ فقال: یا مِهْزَمُ إِنَّمَا الشِیعَة مَنْ… لَمْ یَخْتَلِفُ قَوْلُهُمْ وَ إِن اخْتَلَفَ بِهِمُ البُلْدان….^۱۵

مهزم گفت: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و از شیعه یاد کردم. فرمود: ای مهزم، تحقیقا شیعیان کسانی‌اند که…اختلاف در سخنان‌شان نیست، هر چند شهرهایشان از هم دور باشد….

عن مِهْزَمِ الأَسَدِیّ قال: قال أَبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: یا مِهْزَمُ شِیعَتُنا…لَنْ تَخْتَلِفَ قُلُوبُهم، وَ إِنِ اخْتَلَفَ بِهِمُ الدّار….^۱۶؛ از مهزم روایت شده که امام صادق علیه السلام فرمود: ای مهزم، شیعیان ما کسانی اند که…دلهایشان هرگز از هم جدا نمی شود، اگرچه خانه‌هایشان از هم دور باشد… .

قال علیٌّ علیه السلام لِمَوْلاهُ نَوْفِ الشامِیّ: … هَلْ تَدْری مَنْ شِیعَتی؟ قال: لا وَاللّهِ، قال:…شِیعَتِی الّذین… ِخْتَلَفَ بِهُمُ الأَبْدانُ، وَلَمْ تَخْتَلِفْ قُلُوبُهم…^۱۷؛ علی علیه السلام به دوستدارش نوف شامی فرمود:…آیا می دانی شیعه من کیست؟ نوف گفت: نه، به خدا سوگند. فرمود:…شیعیان من کسانی‌اند که… جسم‌هایشان از هم جدا است ولی دلهایشان از هم جدا نیست….

۸. یکسانی ظاهر و باطن

قال أبوعبدِاللّهِ علیه السلام : یَنْبَغی لِمَنِ ادَّعی هذَا الأمرَ فیِ السِّرِّ أَنْ یَأْتِیَ عَلَیْهِ بِبُرْهانٍ فِی العَلانِیَهِ، قُلْتُ: وَما هَذَا البُرْهانِ الّذی یَأْتی بِهِ فِی العَلانِیَهِ؟ قال: یُحِلُّ حَلالَ اللّهِ ویُحَرِّمُ حَرامَ اللّهِ وَیَکُونُ لَهُ ظاهِرٌ یُصَدِّقُ باطِنَه^۱۸؛ امام صادق علیه السلام فرمود: سزاوار است کسی که در پنهانی مدّعی این امر (شیعه بودن) است، آشکارا برهان و دلیلی ارائه دهد. [راوی گفت:] عرض کردم: این چه برهانی است که باید آشکارا بیاورد؟ فرمود: حلال خدا را حلال شمارد و حرام خدا را حرام بداند و دارای ظاهری باشد که باطنش را تصدیق و تایید نماید.

۹. گذشت از بدی کننده

عَنْ أَبیِ إِسماعِیلِ قال: قُلْتُ لِأَبیِ جَعْفَرِ: جُعِلْتُ فِداکَ، إِنَّ الشِیعَهَ عِنْدَنا کَثِیرٌ فقال:…هَلْ یَتَجاوَزُ المُحْسِنُ عَلَی المُسیء ویَتَواسَوْنَ؟ فَقُلْتُ: لا، فقال: لَیْسَ هؤُلاءِ شیعهٌ، الشیعهُ مَنْ یَفْعَلُ هذا^۱۹ ؛ ابواسماعیل گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم، شیعه نزد ما بسیار است. فرمود:…آیا نیکوکاران از بدی کنندگان می گذرند و مساوات و برابری را رعایت می کنند؟ گفتم: خیر، فرمود: پس آنان شیعه نیستند. شیعه کسی است که چنین کند.

۱۰. ساده زیستی

عَنْ جابِر عَنْ أبی جَعْفَر علیه السلام قال: قال: یا جابِرُ إِنَّما شِیعةُ علیٍّ علیه السلام مَنْ…أولئک الخَفِیفَهُ عَیْشُهُمْ…^۲۰؛ از جابر نقل شده که امام باقر علیه السلام فرمود: ای جابر، جز این نیست که شیعیان علی علیه السلام کسانی هستند که…سطح زندگی شان پایین است… .

عَنْ أَبی‌بَصِیر، عَنْ أَبیع‌َبْدِاللّه علیه السلام قلتُ: جُعِلْتُ فِداک، صِفْ لی شِیعَتَک، قال:…شِیعَتُنا الخَفِیفَهُ عَیْشُهُمْ…^۲۱؛ ابوبصیر می‌گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: قربانت شوم، شیعه خود را برایم توصیف فرما. فرمود:…شیعیان ما در زندگی سبکبارند… .

۱۱. محافظت بر نماز

عَنِ ابن عُمَیْر قال: قلتُ لِأَبیِ الحسن موسی علیه السلام : أخبرنی عَنْ تَخَتُمِّ أمیرالمؤمنین علیه السلام بِیَمِینِهِ… فقال:…وَهُوَ عَلامَهٌ لِشِیعَتِنا، یُعْرَفُونَ بِه وبالمُحافَظَهِ عَلی أَوْقاتِ الصَّلاه…^۲۲؛ ابن عمیر گوید: به امام کاظم علیه السلام عرض کردم: مرا از علت اینکه علی علیه السلام انگشتر به دست راست می‌کرد آگاه فرما… فرمود:…این کار نشانه شیعیان ما است که به آن و به مراقبت از وقتهای نماز…شناخته می‌شوند….

عَن اللَّیْثیی، عَنْ جَعْفَر بنِ محمّد علیه السلام قال: امتَحَنُوا شِیعَتَنا عِنْدَ ثَلاث: عِنْدَ مَواقیتِ الصَّلَواتِ کَیْفَ مُحافَظَتُهُمْ عَلَیْها…^۲۳؛ لیثی از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: شیعیان ما را در سه جا آزمایش کنید: هنگام فرارسیدن اوقات نماز که مراقبت آنان نسبت به آن چگونه است….

منابع

۱.مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۲، بیروت، موسسه وفا، ج ۶۵، ص ۱۷۷، ح ۳۴.

۲.همان، ج ۶۵، ص ۱۸۸، ح ۴۳.

۳.همان، ج ۷۵، ص ۲۸، ح ۹۵.

۴.همان، ج ۷۵، ص ۲۹، ح ۹۶.

۵.همان، ج ۶۵، ص ۱۸۷، ح ۴۲.

۶.همان، ج ۷۵، ص ۲۸۱، ح ۱.

۷.همان، ج ۴۱، ص ۵۵، ح ۵؛ ج ۷۲، ص ۱۱۷، ح ۱.

۸.همان، ج ۶۶، ص ۳۹۷، ح ۸۶.

۹.همان، ج ۳۴، ص ۳۰۶، ح ۱۰۷۱.

۱۰.همان، ج ۶۶، ص ۳۹۷، ح ۸۶.

۱۱.همان، ج ۷۵، ص ۳۷۲، ح ۱۲.

۱۲.همان، ج ۲، ص ۲۹، ح ۱۲.

۱۳.همان، ج ۳۶، ص ۱۲۹، ح ۷۸.

۱۴.همان، ج ۳۵، ص ۳۴۶، ح ۲۲.

۱۵.همان، ج ۶۵، ص ۱۷۹، ح ۳۷.

۱۶.همان، ج ۶۵، ص ۱۸۰، ح ۳۹.

۱۷.همان، ج ۶۵، ص ۱۹۱، ح ۴۷.

۱۸.همان، ج ۶۵، ص ۱۶۴، ح ۱۵.

۱۹.همان، ج ۷۱، ص ۲۵۴، ح ۴۹.

۲۰.همان، ج ۶۵ ، ص ۱۶۸، ح ۲۸.

۲۱.همان، ج ۶۶ ، ص ۴۰۱، ح ۹۹.

۲۲.همان، ج ۴۲، ص ۶۹ ، ح ۱۸.

۲۳.همان، ج ۸۰ ، ص ۲۲، ح ۴۰؛ ج ۶۵ ، ص۱۴۹،ح۱.

برگرفته از فصل نامه شیعه شناسى، شماره ۲.