روز پنجم اسفند ماه در تقویم رسمی کشور ایران به عنوان روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندس نام گذاری شده است.
خواجه نصیرالدین طوسی شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، دانشمند، ریاضی دان و منجم ایرانی سده هفتم است. به افتخار روز تولد این دانشمند بزرگ، پنجم اسفند به عنوان روز مهندس نام گذاری شده است.
زندگی نامه:
محمد بن حسن جهرودی طوسی مشهور به خواجه نصیر الدین طوسی در تاریخ ۱۵ جمادی الاول سال ۵۹۸ هجری قمری در طوس ولادت یافته است.
او به تحصیل دانش علاقه زیادی داشت و از دوران جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمد شد و از دانشمندان مشهور زمان خود گردید.
طوسی یکی از سرشناس ترین و با نفوذترین چهره های تاریخ اسلامی است.
او چند سال پس از حمله سپاه چنگيزخان مغول، به قلعه اسماعيليه پناه برد و در آنجا نيز از تاليف و نگارش باز نايستاد.
با غلبه سپاه مغول بر اسماعيليان، وی به خدمت هولاكوخان فرمانروای وقت مغول پيوست و با استفاده از نفوذ خود، از كشتار مردم و دانشمندان و تخريب آثار فرهنگی و علمی و غارت شهرها و روستاها جلوگيری نمود.
پس از فتح بغداد و سقوط عباسيان، خواجه نصير ماموريت يافت تا رصدخانه مراغه را ترتيب دهد.
او جماعتی از رياضیدانان بزرگ را گردآورد و كار احداث رصدخانه را در سال ۶۵۷ ق آغاز كرد.
خواجه نصيرالدين، با اين كار، عالمان بزرگ زمان را كه پراكنده بودند در يك مكان، جمع كرد و هم چنين كتابخانهای عظيم در محل رصدخانه مراغه احداث نمود.
وی برای تهيه كتابهای مورد نظر، كتبی از بغداد، شام و شمال آفريقا و اطراف و اكناف ايران فراهم نمود و كتابخانهاي با بيش از ۴۰۰ هزار جلد كتاب، ايجاد كرد. عمر خواجه از اين پس در خدمات علمی گذشت.
بعضی از کتب مشهور خواجه نصیرالدین طوسی
۲- تجرید الاعتقاد.
۳- التذکره فی علم الهیئت بنام تذکره نصیریه.
۴- تحریر المجسطی در هیئت و نجوم.
۵- اخلاق ناصری.
۶- اوصاف الاشراف در عرفان.
۷- الادب ابوخیر للولد الضغیر با اشعار عربی و فارسی ازخود خواجه.
۸- جواهر الفرائض ـ اصول علم فرائض و مواریث.
۹- اساس الاقتباس در فن منطق.
۱۰- بیست باب در اصطرلاب در علوم غریبه.
۱۱- زیج ایلخانی.
۱۲- مثلثات کروی.
داوری تاریخ درباره خواجه نصرالدین طوسی:
گروهی خواجه را بر هم زننده وحدت دولت عربی و اسلامی می پندارند و می گویند بدست او وحدت عربی در آن زمان پاشیده شد.
خوبست در تاریخ بی غرضانه داوری کرد تا معلوم شود نامه های خلیفه عباسی معاصر سلطان خوارزمشاه به چنگیزخان مغول و تشویق او در حمله به ایران برای از بین بردن دولت عظیم الشان اسلامی ایران که مقدمه هجوم چنگیزیان به بغداد گردید، و در حقیقت خواجه در این باب گناهی نداشت و اگر لیاقت خواجه پس از آن همه وقایع و خونریزی به داد مسلمانان نرسیده بود، جهان اسلامی امروز چه وضعیتی داشت؟
در حدود چهل سال کم و زیاد ایران در دست چنگیزیان غیرمسلمان قتل عام می شد و در تمام این مدت دربار خلفای عباسی در دو طرف دجله در بغداد به عیش و نوش مشغول و خوشحال بودند که یک حکومت مقتدر و نافع با آن که مسلمان بود، لکن کعبه مصنوعی دربار عباسی را به نام دین و ایمان سجده نمی کرد منقرض می شد.
در صورتی که اساس و بنیاد خلفای عباسی و انقراض بنی امیه با دست ایرانیان مسلمان انجام گرفت و عاقبت بدست آنان نیز واژگون شد.
بنیانگذار کلام شیعه:
خواجه نصيرالدين يكي از بزرگترين بنيانگذاران كلام شيعه بود و ضمن تاييد حكمت ابنسينا، به شرح مشكلات اشارات پرداخت.
وی هم چنين آثار متعددی را در علوم مختلف به نگارش درآورد كه اخلاق ناصري، تجريد العقايد، زيج ايلخانی، اوصاف الاشراف، اساسُ الاقتباس و تذكره نصيريه و بيش از ۶۰ اثر ديگر در اصول دين، منطق، هندسه، هيئت، نجوم، عروض و شعر از آن جمله اند.
وفات خواجه نصیرالدین طوسی:
در سال ۶۷۲ هجری قمری خواجه نصیر با جمعی از شاگردان خود به بغداد رفت که بقایای کتابهای تاراج رفته را جمع آوری و به مراغه ارسال دارد اما اجل مهلتش نداد و در تاریخ ۱۸ ذی الحجه سال ۶۷۲ هجری قمری در بغداد دار فانی را وداع گفت و جسدش را به کاظمین انتقال داده و در جوار امامین همامین مدفون گردید.
شهید ثانی در رساله چهل حدیث خود می نویسد :
«محققاً خواجه نصیر در علوم منقول شاگرد پدرش بود که او از شاگردان فضل اله راوندی بود و او از شاگردان ثقه الاسلام سید مرتضی علم الهدی می باشد».
یکی از شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی علامه حلی می باشد و علامه حلی در موقع اجازه دادن به یکی از شاگردانش بنام ابن زهره دربارة استادش در همان اجازه نامه چنین می نویسد:
«خواجه نصیرالدین طوسی افضل عصر ما بود و از علوم عقلیه و نقلیه مصنفات بسیار داشت او اشرف کسانی است که ما آنها را درک کرده ایم، خدا نورانی کند ضریح او را. قرائت کردم در خدمت او الهیات، شفای ابن سینا و تذکره ای در هیئت را که از تالیفات خود آن بزرگوار است. پس او را اجل محتوم دریافت و خدای روح او را مقدس کند».
