امام خمینی (ره)
آنان كه مشغول تربيت هستند، تربيت اسلامی داشته باشند، در تربيت اسلامی همه چيز است، يك فرد اگر همان طوری كه اسلام می‌خواهد بزرگ شود، غير ممكن است به مملكت خود، به همسايه خود، به همشهری خود، به برادر خود و يا به يك آدم غريبه خيانت كند، اصلاً خيانت منتفی می‌شود. لذا ما بايد كوشش كنيم كه افراد را بر اساس آموزه های اسلامی تربيت كنيم.۱
اشخاص را با تربيت اسلامی آشنا كنيد تا برخی گمان نكنند كه در اسلام راجع به امور تربيتی، (آموزه ها) كم است. اسلام عميق‌تر از همه جا و از همه مكتب‌ها راجع به امور انسانی و راجع به امور تربيتی دارد كه در رأس مسائل اسلام است.۲ لذا نبايد بگذاريم اين آموزه‌ها گرد و غبار بگيرند و بچه‌هايمان سوغات فاسد غربی‌ها را در ذهنشان انبار كنند. و خلاصه آنكه مكتب اسلام، يك مكتب انسان ساز است نه مكاتب غربی.۳
تربيت بايد تربيت قرآنی باشد. قرآن غنی‌ترين كتاب های عالم در تربيت است… قرآن كتابی است برای انسان سازی، كتاب اصلاح يک جامعه است… بعد از آن بايد به سنت نبی و اخبار وارده از طرف پيغمبر اكرم و روايات وارده از ائمه هدی عمل بشود.۴
تعليم اگر مبتنی بر تربيت اسلامی باشد می‌تواند ما را از وابستگی فكری و ساير وابستگی‌ها نجات دهد.۵
آیت الله خامنه‌ای حفظه الله
تربیت اسلامی بر این مبناست که ظاهرت را باید حفظ کنی، اما باطنت باید از ظاهرت بهتر باشد.۶
اگر می‌خواهید کار معلمیِ شما مورد رضای خدا و نسل‌های آینده قرار گیرد و در انجام وظیفه‌تان از شما به نیکی یاد شود، بچه‌ها را متدین بار بیاورید.۷
به قدر تعلیم، یا شاید بیش از تعلیم، به تربیت بیندیشید. بجز در یک جا در قرآن، که «یعلّمهم» جلوتر از «یزکّیهم» است، همه جا «یزکّیهم» – تزکیه – بر تعلیم مقدم است؛ « وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ »۸. این شاید نشان دهنده این است که تزکیه جایگاه برتری دارد. مخاطبان خودتان را تزکیه کنید، تربیت کنید. این تربیت هم همین طور که عرض کردیم، «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَلْيَبْدَأْ بِتَعْلِيمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِيمِ غَيْرِه ۹»، سخت است. این کار سخت را هم باید انجام داد.۱۰
این آیه شریفه برای من همیشه جالب بوده است: « وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَمَا أَلَتْنَاهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَيْءٍ »۱۱؛کسانی که توانسته‌اند ایمان ذریه خود را حفظ کنند – ولو عمل ذریه، آن‌چنان برجسته نیست – ما در درجات عالیِ معنوی، ذریه را به آنها ملحق می‌کنیم. در روایت دارد: «لتقرّ عیونهم»؛ تا چشمهایشان روشن شود. مؤمن که شما باشید، اگر توانستید بچه خود را مؤمن بار بیاورید، خدای متعال کمبودهای این بچه را در قیامت، در بهشت و در عرصه‌های دشواری که در برابر شماست، جبران می‌کند؛ او را به شما می‌رساند تا چشم و دل شما روشن شود. خدا برای یک مؤمن خیلی ارزش قائل است.۱۲
حجت الاسلام محسن عباسی ولدی
دین آمده برای تربیت انسان‌ها و ما اگر عرصه تربیت دینی را رها کنیم و دین را در حد یک ناظر، برای تایید یا رد روش‌های تربیتی پایین بیاوریم و تربیت را بسپاریم به کسانی که به مبانی تربیتی اعتقادی ندارند و یا حتی مخالف این مبانی هستند، نتیجه‌اش می‌شود کنار زدن دین از عرصه جامعه و تبدیل می‌شود به سکولاریزم دینی.
در مسیر علوم اسلامی از جمله تربیت دینی، دغدغه اول باید این باشد که تشخیص دهیم کلامی وحیانی است یا خیر و در مرحله دوم تلاش کنیم معنای آن کلمه وحیانی را با روشی بفهمیم و پس از فهم آن در مرحله سوم به اجرای آن روش بپردازیم. در مرحله روش باید گفت که انسان منفک از وحی که به علم سکولار نگاه می‌کند و در وادی علم به معنا و مفهوم توحید بی‌اعتناست، با آزمون و خطاها ضربه بی‌اعتمادی خویش به وحی را می‌خورد.
آیت الله حائری شیرازی
تعلیم و تربیت دینی آزاد کردن فرد از بار وابستگی‌های دنیاست. به شرطی که زیر آوار دنیا لاشه نشده باشد. لذا متدین شدن غیر از باسواد شدن است. دین تعهد است نه تخصص، و مربی باید در صدد یافتن راهی سالم و آزاد برای تربیت باشد.۱۳
حجت الاسلام تراشیون
کودکی، بهترین و مهم‌ترین سن برای آموزش و تربیت یک نسل است. برای ترویج و احیاء سبک زندگی دینی در جامعه، باید به آموزش و پرورش توجه کرد و مبانی این شیوه زندگی را از همان سال‌های کودکی به فرزندان آموخت. کارشناسان این روش را هم برای دنیا و هم برای زندگی اخروی عنوان کرده و تمسک به شیوه منطبق با روش اهل بیت را مورد تاکید قرار داده‌اند. این همان روشی است که به عنوان آموزش و قدم گذاشتن در سبک زندگی دینی مورد توجه قرار می‌گیرد. در این مسیر، خانواده و به خصوص مادران را مهم‌ترین اصل برای رسیدن به این مقصد است. محبوب بودن والدین نزد فرزند، موفقیتِ در تربیت و سبک زندگی دینی را تضمین می‌کند.
حجت‌الاسلام رضازاد
یکی از بهترین الگوهای تربیتی اسلامی، الگوی تربیتی امام علی علیه‌السلام است که برای همه مسلمانان مورد اتکا و استناد قرار می‌گیرد. پیش از ورود به بحث، ذکر دو نکته ضروری است: درست است که پیشوایان دینی ما مثل امام علی علیه‌السلام قریب به ۱۴ قرن پیش زیسته‌اند، اما یکسری اصول وجود دارد که در عالم تغییر نمی‌کند، رفتار و منش انسانی جزو مسائلی است که با گذشت زمان تغییر نمی‌کند.
ما نمی‌توانیم ادعا کنیم الگویی برای تربیت داریم که همه چیز آن برای الان باشد، الگوهای رفتاری، شاکله ثابتی دارند با این تفاوت که مقتضیات زمان، شرایط جدیدی به وجود می‌آورد که یکسری ملاحظاتی لازم دارد. امام علی علیه‌السلام در شئون خانواده، سیاست و رهبری اجتماع و در هر بعدی به خصوص، معنویت و عبودیت خداوند الگو هستند.
اما بپردازیم به خود تربیت که بهترین دوران آن کودکی و نوجوانی است. در حدیثی از امام علی علیه‌السلام بیان شده است که دل کودک، صفحه‌ای است که هر چه بر آن منقوش کنید پایدار می‌ماند، امام علی علیه‌السلام خود به فرزندشان امام حسن علیه السلام فرمودند من در تربیت تو شتاب کردم، یعنی از همان سنین خردسالی به تعلیم و تربیت اقدام کردم. حالا به این فرزند چه یاد بدهیم و چه شاخصه‌هایی را در شخصیت او تقویت کنیم؟
برای یک مسلمان، «ایمان» فرزندان باید در اولویت باشد، یعنی نفی ماده‌گرایی و باور به خداوند متعال، باور به آخرت به گونه‌ای که البته به عمل صالح منجر شود، مهم‌ترین انتظار ما از تربیت اسلامی است. شاخصه‌هایی همچون مسئولیت‌پذیری، رشدخواهی، صداقت در گفتار و رفتار، شجاعت و بصیرت تشخیص حق از باطل را باید به فرزندان آمورش داد و در وجودشان نهادینه کرد.
منابع
- صحیفه نور، ج۶، ص۳۰۳
- صحیفه نور، ج۶، ص۱۱۷
- تعليم و تربيت از ديدگاه امام خميني، همان، ص۲۷۵
- صحيفه نور، ج۱۵، ص۲۰۵ و ج۱۶، ص۸ـ۹
- صحيفه نور، ج۶، ص۲۳۶
- ۱۳۷۲/۱۲/۲۲
- ۱۳۸۴/۰۲/۱۲
- سوره جمعه آیه ۲
- نهج البلاغه، حکمت ۷۳
- ۱۳۹۰/۰۷/۲۰
- سوره طورآیه ۲۱
- ۱۳۸۳/۰۸/۰۶
- آیت الله حائری شیرازی، کتاب تربیت دینی کودک
