این کتاب بازنویسی گفتارهای حضرت‌آیت الله حائری شیرازی در بیش از ۷۰ جلسه درس تربیت با حضور دانشجویان علوم تربیتی است، که می‌توان آن را مقدمه‌ای بر تربیت به خصوص تربیت کودکان دانست. کتاب حاضر حاوی دیدگاه‌هایی علمی و برخاسته از اسلام است که جای آن در میان دیدگاه‌های رنگارنگ علوم غربی خالی بود. لذا هریک از این دیدگاه‌ها می‌تواند موضوع تحقیقی جداگانه برای دیگر دانش پژوهان باشد و راه‌گشای طریقی نو در تربیت شود. امید که اقشار مختلف و به خصوص دانشجویان و طلاب و علمای روحانی و فرهنگیان عزیز و مردم فهیم ما بتوانند از این اثر استفاده کنند.
محتوای کتاب
کتاب تربیت دینی کودک در شش بخش تنظیم و تدوین شده است:
۱. جهان بینی تربیتی
۲. دین و تعلیم و تربیت
۳. تربیت بر مبنای فطرت
۴. عوامل تربیت
۵. روش‌های سوء تربیتی
۶. پرسش‌ها و پاسخ‌های تربیتی
این کتاب از یک سو به مباحث بنیادی تربیت اسلامی و تربیت دینی کودک و نوجوان (به ویژه دانش‌آموزان) می‌پردازد و از سویی دیگر راهکارهای تربیتی برای برون رفت از وضعیت فعلی جامعه را بیان می‌کند.
آیت الله حایری شیرازی در این کتاب، با بیان و قلم شیوای خود مباحثی چون فطرت زیربنای تربیت، فطرت و طبیعت محور تمایلات انسان، تفاوت تعلیم و تربیت، تفاوت کسب دین و کسب علم، اصلاح آرزوها شروع کار تربیتی، مراحل تربیت فرزند از نگاه معصومین (ع)، نحوه شکل گیری تعهد در کودک، استراتژی‌ها و تاکتیک‌های مربی، تربیت دینی تربیتی دوطرفه، راهکارهایی برای تربیت کودک و نوجوان، تشویق و تنبیه حساب شده، تربیت دیکتاتورساز و دیکتاتورپذیر، دوری از افراط و تفریط، دخالت والدین و تربیت مصنوعی، ریشه‌های فرهنگی مشکلات اقتصادی، راهکارهای پرهیز از پرورش نفاق و تظاهر در کودک، تربیت مشرک پرور، روش‌های تربیتی طبیعت گرایانه و… بیان می‌کند.
تربیت دینی کودک
بخش‌هایی از کتاب
- اگر انسان‌ها بد تعلیم و تربیت شوند، ابزار تهاجم فرهنگی خواهند شد. در جنگ نظامی، اگر یک عده نظامی بر عده دیگر غالب شوند، مغلوب را می‌کشند یا به اسارت می‌گیرند. اما در جنگ فرهنگی، اگر فرهنگی بر فرهنگ دیگر غالب شود، به جای این که مغلوب کشته یا اسیر شود، تغییر سِمَت می‌دهد و عوض این که سرباز و افسرِ دوست باشد، سرباز و افسرِ دشمن می‌شود… اگر عالم بخواهد از این وضعی که در آن است آزاد شود، آن آزادی در گرو اصلاح روش تعلیم و تربیت است. با اصلاح این روش، علما و دانشمندانی ظهور خواهند کرد که عالَم به واسطه آنها اصلاح خواهد شد.
- تربیت فرزند مثل پرورش گُل است. گل را آب می‌دهند و در نور می‌گذارند و همۀ زمینه‌ها را برای شکفتن آن فراهم می‌کنند تا خودش باز شود. اگر انسان بخواهد با دستش به باز شدن گل کمک کند و به آن شکوفایی مصنوعی بدهد، آن را خراب می‌کند. امکان ندارد کسی ادعا کند حاضر است گلی را بدون آنکه خراب شود، باز کند! دخالت‌های زیاد والدین هم برای خوب شدن فرزند، اگر به حد شکوفایی مصنوعی برسد، همین طور می‌شود و کار را خراب می‌کند.
- تربیت مثل وضوست و تعلیم همچون الفاظ نماز است. کسی نمازش صحیح است که وضو داشته باشد. امام (ع) مطالبش حق بود؛ مثل الفاظ نماز. اما باوضو هم بود؛ یعنی با صدق و اخلاص و صمیمیت سخن می‌گفت. از تعلیم و تربیت او، استادهای صدّیق و مخلصی برخاستند که رفتند و با آگاه‌کردن مردم، آن قیام بی‌نظیر را برپا کردند. امام با اصلاح روش تعلیم و تربیت علما، ملتی را زنده و آزاد کرد.
- همگامی با طبیعت در طفولیت باعث رشد فطرت در کودک می‌شود. اگر کودک از آغاز طفولیت، همگام با طبیعت رشد نکند و طبیعت او بسوزد، فطرت نمی‌تواند از میانۀ آن جوانه بزند.
- تربیت باید از اصلاح ارادۀ مُتربّی برای انتخاب آرزو آغاز شود. اصلاح آرزو، شروع کار تربیت دینی است. اگر قرار باشد انقلابی در جوانان صورت گیرد، انقلاب در آرزوی آن‌هاست. انقلاب فرهنگی و زیربنایی در انسان، دگرگون‌شدن نوع آرزوی انسان است. باید در آرزوی انسان، بقا حاصل شود تا الله و رسول و دار آخرت را بخواهد. این تربیت است.
- اینکه دانش‌آموز فقط درس بخواند، مثل این است که در استخری با عمق یک متر شنا کند. درست است که خطر ندارد؛ اما شناکردن در آن عمق، هنری هم نیست. وقتی دانش‌آموز به‌عنوان سخنران و مدرس و… وارد اجتماع شود، درست است که امکان غرق‌شدن و از راه به‌درشدن دارد، اما مهم این است که در عمق زیاد شنا کند و اگر سالم بماند، هنرمند است. باید پله‌پله عمق محل شنا را افزایش داد تا شخص بتواند وارد جامعه شود و مشکل خود را حل کند و به تناسب زمان و مکان و اوضاع، روی پای خود بایستد.
- در تربیت، باید از فرزند یا شاگرد فاصله گرفت تا شکوفا شود. نصیحت، موعظه، قصه، قهر، آشتی و…، همهشان، فاصله‌گرفتن‌های لازم از کودک است. الزام، فشار، حیا، خجالتدادن و…، کار را مصنوعی می‌کند و با پیدایش کوچک‌ترین راه فرار، دوباره سر جای اولش برمی‌گردد. انسان باید با پای خودش برود، نه اینکه او را ببرند.
- مربی باید از راه‌های مناسب به شاگرد، ملاک خوب و بد عمل را یاد بدهد. صحیح نیست برای کودک، مصادیق خوب و بد را مدام معیّن کند؛ زیرا مربی همیشه در کنار کودک نیست که این کار را برای او انجام دهد. مربی یا پدر و مادر، با پاسخدادن به همۀ پرسش‌های طفل، او را مقلد و عاجز بار می‌آورند؛ اما اگر به‌جای ده‌ها بار جوابدادن، ملاک حق و باطل یا راهِ یادگرفتن پاسخ پرسش را به او بدهند، مسائل دیگر را خودش می‌شناسد و انتخاب می‌کند.
مشخصات کتاب
چاپ پنجم کتاب «تربیت دینی کودک» در ۲۲۰ صفحه، قطع رقعی، دورنگ، تیراژ ۲۰۰۰ نسخه و به قیمت ۳۰ هزار تومان عرضه شده است.
دفتر نشر معارف تاکنون هفت کتاب «تعلّق؛ محور تحول در انسان»، «آیینه تمام نما: گفتارهای عاشورایی»، «حکومت جهانی خدا: ۷۰ نکته اعتقادی و اخلاقی» و «با علی (ع) در صحرا: شرح دو حکمت از نهج البلاغه»، «نماز»، «تفکر» و «تحجّرگرایی» (حوزه و روحانیت) را از این متفکر و اندیشمند فقید منتشر کرده است.
