موسی بن جعفر علیه‌السلام در ذی‌الحجه سال ۱۲۷ه.ق۱ هنگامی که امام صادق علیه‌السلام و همسرشان حمیده از حج بازمی‌گشتند، در منطقه ابواء۲ به دنیا آمدند.
مادر آن حضرت حمیده خاتون، معروف به حمیده بربریه یا حمیده مصفاة (پاک) است.
حضرت صادق علیه‌السلام فرمودند:« حمیده پاک و پاکیزه است از هر چرکی و عیبی مانند طلای خالص»!۳
دوران امامت
موسی بن جعفر علیه‌السلام، پس از شهادت امام صادق علیه‌السلام در سال ۱۴۸ه.ق در ۲۰ سالگی به امامت رسیدند.
دوران امامتشان با خلافت چهار تن از خلفای عباسی همزمان بود. منصور، مهدی عباسی، هادی عباسی و هارون الرشید؛ مدت امامت ایشان ۳۵ سال بود.
سیره اخلاقی
در منابع شیعه و سنی، گزارش‌های مختلفی درباره بردباری۴و سخاوت امام کاظم علیه‌السلام وجود دارد. شیخ مفید امام را بخشنده‌ترین مردم زمان خودش دانسته که شب‌ها برای فقیران مدینه آذوقه می‌بردند.۵ابن عنبه درباره سخاوت موسی بن جعفر علیه‌السلام گفته است: او شب‌ها از خانه بیرون می‌رفت و کیسه‌هایی از درهم همراه داشت و به هر کس می‌رسید یا به کسانی که به احسان او چشم داشتند.
صرار (کیسه ها) موسی بن جعفر در مدینه معروف بود! اگر به کسی صره ای می رسید بی نیاز می گشت! معذلک در اطاقی که نماز می گذارد جز بوریا و مصحف و شمشیر چیزی نبود.
همچنین گفته شده موسی بن جعفر علیه‌السلام وقتی مطلع می‌شدند فردی در صدد اذیتشان است، برایش هدیه می‌فرستادند! همچنین شیخ مفید امام را کوشاترین فرد در صله رحم با خانواده و دیگر بستگان دانسته است.
دلیل ملقب شدن امام هفتم شیعیان به کاظم، این بود که خشم خود را کنترل می‌کرند.گزارش‌های مختلفی در این مورد درمنابع آمده است.
سیره فرهنگی
بطور خلاصه فعالیت های فرهنگی امام به شرح زیراست:
۱- مقابله با چالش های زمینه ساز انحراف فرهنگی با ترویج و توسعه مبانی اعتقادی دینی مانند تبیین جایگاه امامت؛
۲- ترویج قرائت قران به عنوان یکی از بهترین ابزارهای هدایت دینی؛
۳- توسعه فرهنگ قرانی با تفسیر ایات و تبیین مباحث عقیدتی؛
۴- توسعه علم با تداوم حیات فرهنگی مدارس علمی؛
۵- تربیت شاگردان عالم و وارسته و ارسال به نقاط دوردست جهان اسلام برای مبارزات فکری و فرهنگی؛
۶- تاکید بر فعالیت های مخفی برای حفظ جامعه شیعی از انحراف با تاسیس و تقویت شبکه سازمان یافته وکالت.
سیره عبادی
بر اساس منابع شیعه و سنی، امام کاظم علیه‌السلام بسیار اهل عبادت بودند؛ به همین دلیل، برای ایشان از لقب عبد صالح استفاده می‌شود. بر پایه برخی گزارش‌ها امام کاظم علیه‌السلام آن قدر عبادت می‌کردند که زندان‌بانان ایشان نیز تحت تأثیر قرار می‌گرفتند.۶
شیخ مفید موسی بن جعفر را عابدترین مردم زمان خود دانسته و گزارش کرده است که آن حضرت چنان از ترس خدا گریه می‌کردند که محاسنشان از اشک خیس می‌شد. امام دعای «عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِكَ فَلْيَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِكَ» را تکرار می‌کردند و دعای «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الرَّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ الْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسَابِ» را در سجده می‌خواندند.
هنگامی که به دستور هارون به زندان منتقل شدند، خدا را سپاس می‌گفتند که فرصتی برای عبادت یافته است: «خدایا همواره از تو فراغتی برای عبادتت طلب می‌کردم و تو آن را برایم فراهم کردی؛ پس تو را سپاس می‌گویم».۵
فعالیت علمی
از امام کاظم علیه‌السلام فعالیت‌های علمی متفاوتی گزارش شده است؛ متن این فعالیت‌ها در قالب روایات، مناظره و گفتگوی علمی در کتاب‌های حدیثی شیعه آمده است.
روایت
احادیث فراوانی از امام ، در منابع حدیثی شیعه روایت شده است؛ این روایات بیشتر در موضوعات کلامی چون توحید، بداء، ایمان و نیز موضوعات اخلاقی است.
همچنین مناجات‌هایی از جمله دعای جوشن صغیر از ایشان نقل شده است. عزیزالله عطاردی ۳۱۳۴ حدیث از او در مُسْنَدُ الامام الکاظم گردآورده است. ابوعمران مروزی از عالمان اهل‌سنت نیز شماری از احادیث امام هفتم شیعیان را در مسند الامام موسی بن جعفر آورده است.
سیره سیاسی
همانطور که گفته شد امامت موسی بن جعفر علیه‌السلام همزمان با۴خلیفه عباسی بود.
ایشان در مواردی که خلفای عباسی با انتساب خود به پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در صدد مشروعیت‌بخشی به حکومت خود بودند، نسب خود را مطرح می‌کردند و نشان می‌دادندکه از عباسیان به پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نزدیک‌تر هستند. از جمله در گفت و گویی که با هارون عباسی رخ داد، امام کاظم علیه‌السلام با تکیه بر آیاتی از قرآن از جمله آیه مباهله، انتساب خود به پیامبر را از طریق مادرشان حضرت زهرا علیهاالسلام اثبات نمودند.
هنگامی‌که مهدی عباسی رد مظالم می‌کرد، امام کاظم علیه‌السلام فدک را از او مطالبه کردند. خلیفه عباسی حدود فدک را جویاشد! امام مرزهایی را تعیین کردند که با قلمرو حکومت عباسیان برابری می‌کرد.
امام هفتم شیعیان اصحاب خود را به عدم همکاری با عباسیان سفارش می‌کردند، از جمله صفوان جمال را از کرایه دادن شتران خود به هارون منع کردند. در عین حال از علی بن یقطین که در حکومت هارون الرشید، عهده‌دار وزارت بود، خواستند تا در دربار بماند و به شیعیان خدمت کند.
با این وجود، از موسی بن جعفر علیه‌السلام مخالفت علنی در برابر حکومت وقت گزارش نشده است. ایشان اهل تقیه بودند و شیعیان را نیز به رعایت آن سفارش می‌کردند.
امام کاظم علیه‌السلام و قیام‌های علویان
دوران زندگانی موسی بن جعفر با دوران قدرت گرفتن عباسیان، و قیام‌های متعدد از سوی علویان علیه آنان همزمان بود. سخت‌گیری حاکمان عباسی بر علویان سبب شد، تا شماری از علویان سرشناس دست به قیام بزنند. قیام نفس زکیه، تشکیل حکومت ادریسیان و
قیام شهید فخ از آن جمله بود.
هنگامی که امام سر شهید فخ را دید آیه استرجاع بر زبان جاری کرد و او را ستودند. هادی عباسی دستور قیام فخ را به امام کاظم علیه‌السلام نسبت می‌داد و به همین دلیل ایشان را به قتل تهدید کرد.
سازمان وکالت
موسی بن جعفر علیه‌السلام برای ارتباط با شیعیان و تقویت توان اقتصادی آنان، سازمان وکالت را که در زمان پدرشان پایه‌گذاری شده بود، گسترش دادند؛ و برخی از اصحاب خود را به عنوان وکیل، به مناطق مختلف می‌فرستادند. در منابع به نام ۱۳ نفر از وکلای او اشاره شده است.
زندان
موسی بن جعفر علیه‌السلام، در طول دوران امامتشان چندین بار از سوی خلفای عباسی احضار و زندانی شدند.
نخستین‌بار مهدی عباسی امام را از مدینه به بغداد منتقل کرد. هارون نیز دو بار امام را زندانی کرد. زمانِ دستگیری و زندان اول در منابع ذکر نشده ولی دومین بار در ۲۰ شوال سال ۱۷۹ه.ق در مدینه دستگیرشده و در ۷ ذی حجه در بصره در خانه عیسی بن جعفر زندانی شدند.
شهادت امام کاظم علیه‌السلام
واپسین روزهای عمر امام کاظم علیه‌السلام در زندان سندی بن شاهک سپری شد. شیخ مفید گفته است سندی، به دستور هارون الرشید امام را مسموم کرد و امام سه روز پس از آن در ۲۵ رجب سال ۱۸۳ه.ق در بغداد به شهادت رسیدند.
پس از شهادت، سندی بن شاهک، عده‌ای از فقها و سرشناسان بغداد را حاضر کرد و پیکر امام را به آن‌ها نشان داد تا ببینند در بدن امام جراحتی وجود ندارد. همچنین به دستور او پیکر امام را روی پل بغداد قرار دادند و اعلام کردند که موسی بن جعفر به مرگ طبیعی از دنیا رفته است.
درباره چگونگی شهادت امام گزارش‌های متفاوتی وجود دارد؛ بیشتر تاریخ‌نویسان بر این باورند که یحیی بن خالد و سندی بن شاهک ایشان را مسموم کرده‌اند! در گزارشی نیز گفته شده امام کاظم علیه‌السلام را با پیچیدن در فرش، به شهادت رسانده‌اند.
آرامگاه موسی بن جعفر علیه‌السلام
پیکر موسی بن جعفرعلیه‌السلام را در مقبره خانوادگی منصور که به مقابر قریش شهرت داشت، دفن کردند.
آرامگاه امام کاظم و امام جواد علیهاالسلام، در منطقه کاظمین زیارتگاه مسلمانان به‌ویژه شیعیان است.
بر پایه روایاتی از امام رضا علیه‌السلام، ثواب زیارت قبر امام کاظم علیه‌السلام، با زیارت قبر پیامبر اکرم، حضرت علی و امام حسین علیهم‌السلام برابری می‌کند.۷
نام موسی بن جعفر علیه‌السلام بر دیوار مسجدالنبی
جایگاه موسی بن جعفر نزد اهل سنت
اهل‌سنت به امام هفتم شیعیان، به عنوان یک عالم دینی احترام می‌گذارند. برخی از بزرگان آنان علم و اخلاق امام را ستوده۸و از بردباری، سخاوت، کثرت عبادت و دیگر ویژگی‌های اخلاقی ایشان سخن گفته‌اند.۹ همچنین مواردی از بردباری و عبادت امام کاظم علیه‌السلام در منابع اهل سنت گزارش شده است.
برخی از عالمان اهل سنت مانند سَمْعانی، تاریخ‌نگار، محدث و فقیه شافعی قرن ششم هجری، به زیارت قبر امام کاظم می‌رفته۱۰ و به او متوسل می‌شده‌اند. ابوعلی خَلّال، از علمای اهل سنت، گفته است هر گاه برایش مشکلی پیش می‌آمده به زیارت قبر موسی بن جعفر می‌رفته و به او توسل می‌کرده و مشکلش برطرف می‌شده است.
از شافعی، از فقهای چهارگانه اهل‌سنت، نیز نقل شده که قبر او را «داروی شفابخش» توصیف کرده است.۱۱
نظرات ارزشمند شما ما را در بهبود کیفیت مطالب یاری خواهد نمود.
منابع
میتوانید پرسش مردم و پاسخ امام کاظم علیه‌السلام را اینحا بخوانید.
۱- دلائل الإمامة، طبری
۲- اَبْواء؛ نام روستایی میان مکه و مدینه قرار دارد. آمنه بنت وهب مادر پیامبر در این مکان دفن شده‌اند.
۳- جلاءالعیون، علامه محمدباقر مجلسی
۴- تذکرة الخواص، ابن جوزی؛ تاریخ بغداد، بغدادی، ج۱۳
۵- الارشاد، شیخ مفید،ج۲
۶- تاریخ بغداد، بغدادی، ج۱۳
۷- الکافی، کلینی، ج۴
۸- شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۵
۹- الکامل، ابن اثیر، ج۶؛ الدرالنظیم، شامی
۱۰- الانساب، سمعانی، ج۱۲
۱۱- الامام موسی بن الکاظم علیه السلام سیره و تاریخ، کعبی،
