محمد بن علی بن موسی علیه‌السلام مشهور به امام جواد و امام محمدِ تقی، امام نهم شیعیان اثناعشری است.
کنیه ایشان ابوجعفر ثانی است. امام جواد علیه‌السلام ۱۷ سال امامت کردند و در ۲۵ سالگی به شهادت رسیدند. و در میان امامان شیعه، جوانترین امام در هنگام شهادت بودند. ایشان و با دو خلیفه عباسی، مأمون و معتصم، معاصر بودند.
ولادت
امام جواد علیه‌السلام در روز دهم ماه رجب ، سال ۱۹۵ هجری درشهر مدینه به دنیا آمدند. ایشان تنها فرزند امام رضا علیه‌السلام هستند.۱
مادر امام جواد علیه‌السلام سبيكه [سكينه] نوبيّه و به روايت ديگر خيزران از کنیزان امام‌رضا علیه‌السلام بود، در منابع با نامهای گوناگون از او یاد شده‌است. او را از خاندان ماریه قبطیه، همسر رسول خدا، نیز دانسته‌اند.
خصوصیات اخلاقی امام
در منابع، در باره اوصاف ظاهری امام روایاتی آورده‌اند، اما بیش از همه، بر صفات و رفتارهای اخلاقی ایشان تأکید شده‌است؛ چنان که لقب جواد حاکی از آن است که آن حضرت اهل دهش و بخشش و به سخاوت مشهور بودند.
شهادت پدر
امام جواد علیه‌السلام هفت سال و اندی از عمر پدرشان، امام رضا علیه‌السلام، را درک کردند.۲
در سال ۲۰۳ كه امام رضا عليه السّلام به شهادت رسيدند، شيعيان آن حضرت به علت اين كه تنها فرزندشان امام جواد عليه‌السّلام بيش از هشت سال نداشت، در نگرانى و اضطراب عميقى فرو رفتند. به نوشته برخى از مورّخان در اين جريان، شيعيان به حيرت افتاده و ميان آنان اختلاف پديد آمد؛ چنانكه شيعيان ديگر شهرها نيز متحيّر شدند.
البته براى شيعيان مسلّم بود كه امام رضا عليه‌السلام فرزند خود امام جواد عليه‌السلام را به جانشينى برگزيدند، ولى مشكل ناشى از خردسالى آن حضرت، آنان را بر آن مى داشت تا براى اطمينان خاطر، به كاوش و جستجوى بيشترى در اين باره بپردازند. علّت پيدايش اين اختلاف، این بود كه آنها بلوغ را يكى از شرايط امامت مى‌‌دانستند.۳
به همین منظور امام با آوردن دلایلی ، شرط بلوغ برای امامت را رد کردند!
برخی دلایل رد بلوغ برای مقام امامت
نبوّت حضرت عيسى عليه السّلام در دوران شيرخوارگى۴
اشاره به جانشينى سليمان از داود عليه السّلام، هنگامى كه هنوز كودكى بيش نبود و گوسفندان را به چرا مى‌برد، حضرت داود او را جانشين خود كرد، در حالى كه عبّاد و علماى بنى اسرائيل، اين عمل او را انكار مى‌كردند.۵
نبوت يحيى بن زكريّا عليه السّلام در کودکی
در تاریخ بشر، کسانی را می‌توان یافت که در کودکی از نبوغ ذاتی فوق‌العاده‌ای بهره‌مند بوده‌اند و بدین روی، نمی‌توان خردسالی امام علیه‌السلام را دلیلی بر رد امامت ایشان به شمار آورد، امّا شیعیان دلایلی دیگر نیز بر این افزوده‌اند.
مقام علمی امام
با اینکه امام‌جواد علیه‌السلام در خردسالی به امامت رسیدند و مدت امامتشان هم کوتاه بود، در منابع شیعی و شماری از منابع اهل‌سنّت، بیش از دویست حدیث به آن حضرت منسوب است.
کرامات امام
در منابع شیعی، برخی کرامات و امور خارق‌العاده به امام‌جواد علیه‌السلام نسبت داده شده است.
از جمله: سخن گفتن در هنگام‌ولادت و شفا دادن بیماران۶
طی‌الارض از مدینه به خراسان برای مراسم تجهیز امام‌رضا علیه‌السلام۷
استجابت دعاهای ایشان برای یاران و علیه دشمنانشان،
اطلاع دادن از باطن و اسرار درونی افرادخبر دادن از رویدادهای‌آینده و آگاهی از زمان شهادت خود!
این‌کرامات، به ویژه اظهاراتی که نشانه علم غیرمتعارف آن حضرت بود، حتی‌در دل مخالفان و منکران آن حضرت تأثیر می‌گذاشت، به طوری که امامت او را تصدیق می‌کردند.
اوضاع سیاسی دوران امام
خلفای عباسی از زمان امامت امام‌موسی کاظم علیه‌السلام بر آن شدند برای جلوگیری از شورش‌ها و قیامهای علویان و وابستگان ائمه علیهم‌السلام، فعالیتهای امامان شیعه را تحت نظر بگیرند. این سیاست به زندانی شدن و در نهایت شهادت امام‌هفتم انجامید.
مأمون‌در باره امام‌رضا علیه‌السلام سیاست دیگری در پیش گرفت. او با انتصاب حضرت به ولایتعهدی و تزویج دخترش به امام رضا علیه‌السلام، بر آن بود تا ضمن تقویت رابطه‌اش با امام، در میان علویان، که بعضاً قصد قیام داشتند، شکاف بیندازد و امام را در کاخ عباسیان محصور کند.
وی همین سیاست را در مورد امام‌جواد علیه‌السلام ادامه داد و ام‌فضل(دخترش) را به عقد او در آورد تا از اینطریق وی را تحت‌نظر بگیرد. این تصمیم چندان‌خوشایند عباسیان نبود و از بیم آنکه سرانجامِ مأمون با امام‌جواد علیه‌السلام، به آنچه در مورد امام‌رضا علیه‌السلام رخ داد ختم شود، مأمون را از این کار برحذر داشتند. با این حال مأمون به امام‌جواد علیه‌السلام بسیار ابراز علاقه نموده و ایشان را تکریم و تعظیم می‌کرد.
سازمان وکالت
امام صادق علیه‌السلام، از شیعیان خود وجوه‌شرعی و هدایای مالی‌می‌پذیرفتند؛ ولی ایشان‌کسی را وکیل در اخذ اموال نکرده‌بودند.
نظام وکالت را امام‌کاظم علیه‌السلام بنیان گذاشتند. وکلای امام در شهرهای مختلف زندگی می‌کردند.
حضرت‌رضا علیه‌السلام تشکیلات منظمی را که پدرشان بنا نهاده بودند را حفظ نموده و از جانب خود، در همه نقاط وکلایی گماشتند. وکلای امام‌رضا نیز پس از امتحان حضرت‌جواد در موسم‌حج و پی‌بردن به حقانیت آن حضرت، فعالیت خویش را ادامه دادند.۸
تنوع روایت های امام جواد
بنابر منابع حدیثی، امام‌جواد علیه‌السلام بسیاری از احادیث را از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم یا ائمه پیش از خود روایت کرده‌اند.
کتابهای چهارگانه حدیثی شیعه و نیز کتابهای روایی دیگر، متضمن احادیث فقهی بسیاری از حضرت جواد علیه‌السلام‌اند که تنوع موضوعی آنها شایان توجه است. تقریباً در بیش از نیمی از ابواب و موضوعات فقهی (برحسب تقسیمات کتب فقهی) از ایشان حدیث نقل شده است. همچنین در باره مسائل اعتقادی نظیر توحید، صفات‌خدا، نبوت و امامت احادیثی از امام‌جواد علیه‌السلام روایت شده‌است.
احادیث تفسیری
پاره‌ای دیگر از احادیث منقول از حضرت، احادیث تفسیری است. این احادیث بیشتر صبغه فقهی و کلامی دارند و گاه متضمن تأویل برخی از آیات‌اند.
مناظرات و احتجاجات
بخش دیگری از احادیث روایت شده از آن حضرت، متضمن مناظرات و احتجاجات ایشان در مسائل فقهی و کلامی‌است. امام‌جواد علیه‌السلام از جانب دو گروه به مناظره خوانده‌شدند؛
اول از سوی برخی شیعیان به دلیل خردسالی ایشان!
دوم از سوی مأمون و معتصم ، در اصل برای به چالش‌کشیدن مسئله علم‌الهی ائمه علیهم‌السلام، و در ظاهر به سبب علم دوستی و علاقه به امامان.
شهادت
گزارش شده، ام‌فضل-همسر امام- به تحریک معتصم عباسی و جعفر، برادر تنی ام‌فضل، از روی حسادت به همسر دیگر امام، امام را مسموم کرد، اما بعد پشیمان شد.۱۰
ایشان را پشت قبر جدّشان، موسی بن جعفر علیهماالسلام، دفن نمودند که امروزه کاظمین نامیده می‌شود.
توسل به امام جواد علیه‌السلام
برخی از شیعیان با توجه به توصیه‌هایی که برخی از عالمان شیعی داشته‌اند، برای گسترش رزق و گشایش در امور مادی به امام جواد علیه‌السلام توسل می‌جویند و ایشان را باب الحوائج می‌خوانند. نمونه‌ای از این توصیه نقل مجلسی دوم از ابوالوفاء شیرازی است که مدعی شده پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در خواب او را به توسل به امام جواد علیه‌السلام در امور مادی توصیه کرده است.۱۱
بر پایه روایتی که داود صیرفی از امام هادی علیه‌السلام نقل کرده زیارت مرقد جوادالائمه پاداش و ثواب زیادی دارد.۱۲
تصویر قدیمی حرم کاظمین
منابع
۱- تاریخ الموصل، یزید بن محمد ازدی؛المقالات و الفرق، سعد بن عبداللّه‌اشعری
۲- مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهر آشوب، ج۴
۳- فرق الشيعة، حسن بن موسی نوبختی؛ المقالات و الفرق، سعد بن عبداللّه ابى خلف الأشعرى القمى
۴- روضة الواعظين، الشيخ محمد بن فتال النيشابوري
۵- اصول کافی، کلینی، ج۱
۶- مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهر آشوب، ج۴
۷- عیون اخبارالرضا، ابن بابویه، ج۲
۸- تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم،جاسم حسین، ج۱
۹- الاستبصار، محمد بن حسن طوسی، ج۲
۱۰- مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهر آشوب، ج۴
۱۱- دعوات الراوندی، راوندی،ح۵۳۰؛ بحارالانوار، مجلسی،ج۹۱
۱۲- المزار، شیخ مفید
