زندگی نامه:

آیت الله قاضی اولین شهید محراب در سال ۱۲۹۳ هـ­.ش در تبریز متولد شدند . پدر ایشان حاج سیدباقر مشهور به میرزا باقر از شاگردان میرزای شیرازی در سامرا بود .

جد پدری ایشان سید علی ، میرزا محسن قاضی تبریزی (متوفی ۱۳۰۶) نیز از عالمان و عابدان بود و با ملا هادی سبزواری مصاحبت داشت . و عمویش میرزا اسدالله از علمای به نام تبریز بود و ایشان تحصیلات مقدماتی علوم دینی را در مدرسه طالبیه نزد آن عمو و پدر بزرگوارش فراگرفتند.

ایشان در ۱۳۱۸ه.ش جهت تحصیل در حوزه علمیه قم به شهر قم مشرف شدند . حضرت امام خمینی در آن موقع از برجسته‌ترین اساتید حوزه علمیه قم بودند و در رشته فلسفه دو کتاب مهم شرح منظومه و اسفار را تدریس می‌کردند .

این بزرگوار با شور و شوق وصف‌ناپذیری در این دو درس امام شرکت جستند و از همان زمان رابطه نزدیک و پیوند عمیقی بین او و رهبر کبیر انقلاب برقرار شد . وی ضمن استفاده‌های علمی ، با بهره جویی از افکار بلند استادشان به تلاش و کوشش جهت دست یابی به آرمان‌های مقدس انقلاب اسلامی پرداختند.

اقامت ایشان در شهر مقدس قم به مدت ده سال به طول انجامید . این بزرگوار در این مدت علاوه بر درس‌های امام ، از محضر آیات عظام : سید محمد حجت کوه‌کمری، سید صدرالدین صدر، سید محمدرضا گلپایگانی و سید محسن حکیم و  دیگر اساتید زبردست بهره‌های شایانی بردند.

سید محمدعلی قاضی در سال ۱۳۲۸ه.ش تصمیم بر هجرتی دیگر گرفتند و این بار راه نجف را در پیش گرفتند .

ایشان با جدیت تمام در حوزه‌های درسی بزرگمردان علم و فقاهت هم چون آیت الله العظمی سید محسن حکیم و آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی و آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالحسین رشتی و آیت الله العظمی شیخ محمدحسین کاشف الغطا و… شرکت جستند و مشغول کسب علم و دانش و تحصیل در فنون مختلف فقه و اصول و فلسفه شدند.

ایشان بعد از سه سال رحل اقامت در نجف ،  سال ۱۳۳۱ در سن ۴۲ سالگی بنا به علل ناگواری ناگزیر شدند حرم جد بزرگوارش را ترک نموده و با کوله‌باری از علم و دانش و معرفت ، به سوی زادگاه خود تبریز بازگشتند . تا به وظایف بس سنگین خود ، در جهت اشاعه فرهنگی غنی و پویای آیین حیات بخش اسلام بپردازدند.

فعالیتها:

با شروع نهضت اسلامی در سال ۱۳۴۱ه . ش مبارزات این بزرگوار علیه رژیم پهلوی اوج گرفت و ایشان رهبری مردم آذربایجان را در آن سال‌ ها به عهده گرفتند .

در آن دوران که حتی ذکر نام امام خمینی جرم محسوب می‌شد ، آیت الله قاضی در منابر و سخنرانی ‌های خود از امام یاد و علنا از رژیم انتقاد می‌کردند . به دنبال سخنرانی ‌های افشاگرانه ایشان ، ساواک در تاریخ۱۳ آذر ۱۳۴۲ ایشان را دستگیر و به همراه برخی علمای تبریز راهی زندان قزل قلعه می‌کند .
پس از دو ماه و پانزده روز ماندن در زندان ، در روز اول ماه مبارک رمضان ایشان را از زندان قزل قلعه به سلطنت‌ آباد تهران برده و بعد از چند روز با ضمانت برادرشان مبنی بر عدم خروج از حوزه قضایی تهران آزاد می‌شوند.

پس از چهار ماه به ساواک خبر می‌رسد که آیت ‌الله قاضی به شهر مقدس قم رفته و با امام خمینی دیدار کرده اند. ایشان پس از دیدار با امام برای زیارت حضرت رضا علیه السلام به شهر مقدس مشهد مشرف شدند و بعد از آن به رغم این که در تبعید بودند ، بدون اجازه رژیم ، تهران را ترک و به تبریز بازگشتند.

با انتشار خبر مراجعت ایشان به تبریز هزاران نفر از مردم از راه ‌آهن تا محل زندگی شهید قاضی منتظر ایستاده و چنان استقبالی از ایشان به عمل آوردند که در تاریخ تبریز به یادگار مانده است .

مشاهده چنین استقبال باشکوهی رژیم را به وحشت انداخت لذا در موضع انفعالی قرار گرفت و نیمه شب همان روز ایشان را مجددا دستگیر و به یکی از خانه‌های امن ساواک در سلطنت‌آباد تهران (پاسداران کنونی) منتقل کرد.

در اثر فعالیت و نامه آیت ‌الله حاج سید محمدهادی میلانی، آیت الله  قاضی بعد از چهل روز حصر در سلطنت ‌آباد ، به قید عدم خروج از حوزه قضایی تهران ، مرخص شد و به منزل عموزاده‌اش در تهران رفت .

ایشان پس از چهار ماه مجددا به تبریز مراجعت کرد و پس از ورود ، طی سخنانی ضمن بیان وضعیت خود در زندان ساواک و مطلع کردن مردم از جنایات رژیم نسبت به خود و دیگر علما ، به انتقاد از وضعیت موجود پرداختند .
ساواک که تاب تحمل سخنان ایشان را نداشت ، برای بار سوم او را در تاریخ ۲۹ مرداد ۱۳۴۳ دستگیر و به تهران منتقل کرد . ایشان در تهران به علت صدمات وارده در زندان ساواک بیمار و در بیمارستان «مهر» زیر نظر و مراقبت شدید ساواک به مدت ۶ ماه بستری شدند و تحت عمل جراحی قرار گرفتند .

ایشان پس از شش ماه از بیمارستان مرخص شدند ، در حالی که آثار کسالت جسمی و جراحت روحی در وجودشان کاملاً مشهود بود .

تمام این اتفاقات باعث نشد که آیت‌ الله قاضی دست از مبارزه علیه رژیم پهلوی بردارند . ایشان در سی‌ام آذر ماه سال ۱۳۴۷ مصادف با عید سعید فطر در خلال سخنزانی خود به جنایات اسرائیل غاصب اشاره کردند و پرده از روابط مخفی شاه و رژیم صهیونیستی برداشتند . به دنبال این سخنرانی ، مزدوران رژیم طی یک نشست فرمایشی ، ایشان را محکوم به شش ماه تبعید در بافق کرمان کردند .
این بزرگوار در تاریخ ۷ تیر ۱۳۴۸ پس از تحمل ۶ ماه تبعید در بافق کرمان ، به زنجان تبعید شدند ، اما ایشان بدون توجه به دستور ساواک به سوی تبریز حرکت کردند .

هنگامی که ایشان به بستان‌آباد ، ۶۰ کیلومتری تبریز رسیدند ، ساواک از موضوع مطلع شد و بلافاصله دستور داد از ورود ایشان به تبریز جلوگیری شود و ایشان را به زنجان راهی کنند .

آیت ‌الله قاضی بیش از چهار ماه در زنجان به حالت تبعید به سر برد تا با وساطت آیت ‌الله سید احمد خوانساری از تبعید رها شدند و در تاریخ ۲۹ آبان ۱۳۴۸ به تهران رفتند و پس از آن در تاریخ ۶ آذر ۱۳۴۸ به تبریز مراجعت نمودند.
آیت ‌الله قاضی جزو اولین کسانی بود که در آذربایجان اعلامیه خلع شاه از سلطنت را امضا کردند . ساواک با صرف بودجه‌های ویژه ، جریانات مخالف ایشان در تبریز را تقویت می‌کرد تا اثرات فعالیت‌های ایشان را در زمینه‌سازی برای انقلاب خنثی کند .

ایشان با اوج‌گیری مبارزات مردم که به واسطه شهادت حاج آقا مصطفی خمینی و مجالس منعقده برای آن شهید پیش آمد در آذربایجان به فعالیت پرداختند و اولین امضا کننده اعلامیه ۲۹ بهمن ۵۶ در چهلم شهدای قم بودند .
آیت الله قاضی بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب از طرف امام به سمت امام جمعه تبریز منصوب شدند و اولین نماز جمعه را در این شهر بر پا کردند. ایشان هم چنین کمیته‌های انقلاب اسلامی آذربایجان شرقی و غربی را تشکیل داد و نقش زیادی در راه‌اندازی استانداری‌ها ، فرمانداری‌ها و ادارات استان ایفا نمودند .

شهادت:

شهادت آیت ‌الله قاضی طباطبایی در دهم آبان ۱۳۵۸ مصادف با عید سعید قربان اتفاق افتاد . ایشان در خطبه نماز عید گفتند : «مرا تهدید به قتل می‌کنند ، من از شهادت نمی‌ترسم و آماده‌ام ». در همان روز ، ایشان بعد از ادای فریضه نماز مغرب و عشاء و در حال مراجعت از مسجد به منزل مورد هجوم عوامل گروه فرقان قرار گرفتند و به شهادت رسیدند .

آثار به جا مانده از این بزرگوار عبارت است :

تصحیح و تحقیق الارشاد اثر شیخ مفید ، مقدمه و تصحیح تفسیر (جوامع المجامع) علامه طبرسی . ذکر حدیقه الصالحین در (الذریعه الی تصانیف الشیعه) شیخ آقا بزرگ تهرانی . پاورقی بر (فردوس الاعلی) نوشته کاشف الغطاء تعلیقات بر (انوار نعمانیه ) . اضافات و تعلیقات بر کتاب (انیس الموحدین) ملا محسن نراقی …… .

در منابع اصیل روایی اسلام آمده است : « قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ اَلصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ : عَلماءُ شیعَتِنا مُرابِطونَ فى الثّغرِ الَّذى یَلِى إبلیسَ و عفاریتَهُ، یَمنَعُونَهُم عن الخروج على ضُعفاءِ شیعَتِنا ، و عن أن یَتَسَلَّطَ علیهم ابلیس و شیعته ؛ علماى از شیعیان ما ، هم چون نگهبانان مرزى هستند که در آن سوى مرز ابلیس و شیاطین قرار دارند و از حمله و یورش آنها به شیعیان ناتوان ما جلوگیرى مى کنند و مانع تسلّط و پیروزى شیاطین بر شیعیان مى شوند » .^۱

یکی از مرزبانان اعتقادی در سنگر علم و اجتهاد و فقاهت ، آیت الله قاضی طباطبایی تبریزی بودند ؛ آن عالم ربّانی پر تلاش و مجاهد شب زنده دار، در طول عمر بابرکت خویش خدمات شایان توجّهی به دنیای اسلام ، به ویژه به فرهنگ اهل بیت علیه السلام  کردند و تا سر حد شهادت در دفاع از کیان تشیع و معارف اسلام ناب محمدی صلی الله و علیه و آله پیش رفتند .

منابع :

۱- الاحتجاج طبرسى، ج ۱، فصل ۱، ص ۱۷ .

زندگی­‌نامه و مبارزات شهید آیت ‌الله قاضی طباطبائی ، نیکبخت اسماعیل زاده

قله شجاعت و ایثار ، قاضی طباطبایی .